Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat Nyýazow on müňden gowrak tussagyň türmeden boşadyljakdygyny habar berdi. Ynsan hukuklaryny goraýjylar bu hili çäreleriň yzygiderli geçirilmeginiň türkmen türmeleriniň sanynyň azalmagyna sebäp bolmaýandygyny bellediler. Syýasy tussaglar üçin azatlyga çykmak howpy ýok.
Türkmen häkimiýetleriniň habar bermegine görä, 10056 adam türmeden boşadylýar. Türkmenistanyň Milli howpsuzlyk ministri Geldimuhammet Aşyrmuhammedowyň belleýşi ýaly, boşadylan tussaglaryň her biri bilen aýratyn söhbetdeşlik geçirildi, adamlar eden işlerine tüýs ýürekden toba etdiler we düzediş ýoluny tutmak netijesine geldiler.
Türkmen Helsinki gaznasynyň başlygy Täjigül Begmedowa şuňa meňzeş wakalaryň nähili bolandygyny ýada salýar: “Iň uly amnistiýa 2002-nji ýylda, 16200 adam boşadylanda bolupdy. Olary jenaýatçy diýip atlandyrmaga het edip bilemok. Olaryň aglabasyna bigünä iş kesildi. Aç-açan kazyýet işleriniň bolmazlygy we galp aýyplamalar, hukuk goraýjy edaralarda giň korrupsiýa - bularyň hemmesi her ýyl müňlerçe tussagyň amnistiýa edilýändigine garamazdan türmeleriň dolulugyna sebäp bolýar... Her bir ýokary derejeli işde kazyýet jogapkärçiligine çekilen diňe bu jenaýata gönüden-göni gatnaşanlar däl, şeýle hem adam sany üçin, belli bir adam bilen haýsydyr bir maşgala ýa-da resmi gatnaşygy bolanlary hem tabyn edýärler".
Synçylar resmi häkimiýetler tarapyndan yglan edilen amnistiýanyň hakykatdanam gün ä geçilşikdigini aýdýarlar. Adam hukuklary guramasy “Türkmen Inisiatiwasy” guramasyndan Farid Tuhbatulliniň pikiriçe, “bu amnistiýa bolan bolsa, onda hakykatda, ýagny käbir jenaýat eden jenaýatçylar hakda gürleşip bilerdik. Bu düýpli tapawut. Bu, belli bir aýyplama bilen iş kesilenler ýa-da mysal üçin weteranlar ýa-da aýallar hakda däl. Bärde diňe sanaw berilýär. Bu sanaw Adalat ministrligi (öňki Ýustisiýa ministrligi, häzirki atlandyrylyşy), Içeri howpsuzlyk ministrligi we elbetde Içeri işler ministrligi tarapyndan bilelikde düzüldi. Para berip, bu sanawa girip boljakdygy barada maglumatlar bar. Umuman aýdylanda, bu gaty garaňky mesele we bularyň nähili bolup geçjekdigi entek belli däl. "
Aşgabatly žurnalist Batyr Muhammedow (häzirki wagtda Moskwada işleýär) Türkmenistanda wagtal-wagtal yglan edilýän amnistiýalar barada öz gözleri bilen şaýat boldy. Birnäçe ýyl ozal Muhammedow “Neşe serişdelerini gizlemek” makalasy bilen Türkmenistanda günäkär hasaplandy, 27 hepde türmede oturdy we ýurduň prezidentiniň merhemeti bilen boşadyldy. Ol hökümi adalatsyz hasaplaýar; oňa geroin okladylar - diýýär. Emma Batyr Muhammedow, beýleki müňlerçe tussag ýaly günäsiniň geçilmeginden peýdalandy:
- Bu çykyşdan iki-üç aý öň lagerdäki ähli tussaglar günäsini geçmek haýyşy bilen diktatora iberilen toba hatlaryny ýazmalydyrlar. Bu, tussaglaryň sanawyny merkezi metbugatda çap etmek arkaly amala aşyrylýar, eger muny beýle atlandyryp bolarsa.
Söhbetdeşimiziň pikiriçe, adamlar rejime wepalylyk ýörelgesinde boşadylýar. Türme şertlerini düşündirmek kyn:
- Stalin sistemasynda bolan köne tussaglar bilen gürleşmäge mümkinçilik tapdym. Türkmen türmesi has erbet. Ýeke-täk deňeşdirme faşist lagerleri. Açlyk, gul zähmeti, ýenjilmegi, adam mertebesini kemsitmek - bu eýýäm ähmiýetsiz zatlar hasaplanýar.
2002-nji ýylyň 25-nji noýabryndaky çärelere gatnaşanlaryň arasynda sekiz adam hem boşadylmaly. Soňra Aşgabatda prezident Nyýazowyň öňki egindeşleri, şol sanda Türkmen Daşary işler ministrliginiň öňki başlygy Boris Şyhmuradowyň ýolbaşçylygyndaky döwlet agdarylyşygynyň paş edilendigi habar berildi. Synçylar bu adamlaryň gynamalar astynda günälerini boýun alandyklaryna ynanýarlar. Bu syrly waka barada köp zat ýazan Moskwaly žurnalist Arkadiý Dubnow “agdarlyşyk” bilen baglanyşykly adamlaryň diňe gytaklaýyn boşadylyp bilinjekdigine ynanýar: “Bagyşlananlaryň sanawy entek ýok. Türkmenbaşy diňe türkmen gazetlerinde çap edilmegini buýurdy, sebäbi onuň sözlerine görä rus gazetlerini hiç kim okamaýar. Bu 8 adamyň bu wakalar bilen gönüden-göni baglanyşygy ýokdy; görnüşi ýaly, bu çärelere işjeň gatnaşyjylar tarapyndan hakyna tutulan sürüjilerdi, hatda haýsydyr bir dildüwşige gatnaşandyklarynada şübhe ýokdy"
Söhbetdeşimiz Boris Şyhmuradowyň we onuň tarapdarlarynyň (we köpüsiniň rus pasportynyň eýeleri) ykbalynyň näbelli bolandygyny ýatlaýar: “Ýakynda ÝHHG-nyň ýolbaşçylary Türkmenistandaky ÝHHG-nyň öňki ilçisi Batyr Berdýewiň ykbaly barada hiç zat bilmeýändiklerine alada bildirdiler. Diridigini ýa-da ýokdugyny hiç kim bilenok, höküm edileli bäri hiç kim ony görmedi, ne garyndaşlary, ne-de aklawçylar, hatda halkara synçylara hem ony görmäge rugsat berilmedi. Halkara guramalarynyň we adam hukuklary guramalarynyň esasy talaby, iň bolmanda Halkara Gyzyl Haç guramasynyň synçylarynyň bu tussaglary görmegine rugsat berilmegidi".
Resmi maglumatlara görä, “25-nji noýabr” diýilýän wakada 60 töweregi adama iş kesildi. Olara dürli azatlykdan mahrum etmek şertleri berildi - 5 ýyldan ömürlik azatlykdan mahrum etmek. Ynsan hukuklaryny goraýjylaryň pikiriçe, birnäçe ýüz adam tussag edildi.
Mumin Şakirow.
Azatlyk radiosy / Erkin Ýewropa Radiosy.
