Uglewodorodlara baý iki Merkezi Aziýa döwleti, Amerikanyň gözleg merkezi tarapyndan sebitdäki iň gowşak döwletler hökmünde toparlara bölünýär, ýerli synçylaryň pikiriçe, bu esasan hökümetiň hiliniň pesligi we awtoritar syýasy howa şertleri bilen baglanyşykly.
Aprel aýynyň başynda ABŞ-da ýerleşýän Brukings institutynyň gözleg merkezi ösýän ýurtlaryň gowşaklygynyň sanawyny neşir etdi, hasabatda Türkmenistan we Özbegistan dünýäniň 141 ýurdunyň sanawyndan degişlilikde iň pes 35-nji we 36-njy orunda durýar.
Deňeşdirmek üçin Somaliniň we Owganystanyň ýolbaşçylygyndaky bu sanawda goňşy Merkezi Aziýa respublikalary Gazagystan we Gyrgyzystan 89-njy we 73-nji ýerde durýar.
Indeks maglumatlary sosial-ykdysady görkezijilere we her ýurtdaky jemgyýetçilik-syýasy howasyna, häkimiýetleriň netijeliligine, açyklygyna we jogapkärçiligine esaslanýar.
NBCA bilen söhbetdeşlik geçiren ýerli synçylar daşary ýurtly hünärmenleriň bu derejä, durmuş derejesiniň pesligine, syýasy azatlyklaryň ýoklugyna we Özbegistanda we Türkmenistanda parahor işgärlere ünsi çekýärler.
Şol bir wagtyň özünde, teswirçiler berk tabynlyk dikligine eýe bolan türkmen we özbek häkimiýetleriniň bu ýurtlaryň raýatlary tarapyndan güýçli we durnukly görülýändigini bellediler.
“[Prezident Yslam] Karimowyň awtoritar güýji post-Sowet giňişliginde iň durnukly ýurtlaryň biri we gowşak, bazar däl ykdysadyýete, wagtal-wagtal sosial nägileligiň döremegine garamazdan rejim syýasy durnuklylygy görkezýär, muňa mysal hökmünde - 17 ýyllyk dolandyryşdan soň prezidentiň ýene bir möhlete saýlanmagy "-diýip, Özbegistandan metbugat synçysy aýdýar.
Türkmen we Özbek döwlet dolandyryş meýilnamalarynyň aýratynlyklaryndan biri ýokary wezipeli işgärleriň yzygiderli aýlanmagy we işden aýrylmagy boldy.
Mysal üçin, soňky üç ýarym aýyň içinde diňe Özbegistanyň prezidenti Yslam Karimow dört sebitiň - Fergana, Horezm, Surhandar we Samarkant sebitleriniň liderlerini çalyşdy. Şol bir wagtyň özünde, ýolbaşçylara bildirilýän şikaýatlarda işiň hiliniň ýeterlik däldigi, sosial maksatnamalary ýerine ýetirmekdäki ýalňyşlyklar, özgertmeler we korrupsiýa gönüden-göni aýyplamalar bar.
Şuňa meňzeş sebäplere görä, her bir ýokary wezipeli adam 6 aý möhlet bilen bir wezipä bellenýän Türkmenistanda sebitleriň we pudaklaryň ýolbaşçylary üýtgeýär, ýöne, düzgün bolşy ýaly, prezident tarapyndan kesgitlenen işindäki dürli kemçilikler sebäpli wezipesinden has ir çykýar.
“Köpçüligiň üstünden gülmek ilata döwlet baştutanynyň adalat we kanunyň aladasyny edýänligini görkezýär, ýöne muňa garamazdan, olar döwlet dolandyryşyny özgertmäge alyp barmaýarlar, ýerine ýetiriji häkimiýetiň kanun çykaryjy organyň öňünde hasabat bermeýän ulgamyny üýtgetmeýärler"-diýip, Aşgabatdaky NBCA synçysy belleýär.
Adamlaryň ykdysady kynçylyklardan we işsizlikden jemgyýetçilik nägileligi giňden mahabatlandyrylan, populistik sosial programmalar - garyplara kömek, pensiýalaryň we sosial ýeňillikleriň deklarasiýasy ýokarlanmagy bilen örtülýär.
“Uglewodorod eksportyndan, altyn gazyp almak pudagyndan we [Özbegistanyň we Türkmenistanyň] prezidentleriniň hut özi tarapyndan gözegçilik edilýän pagta eksportyndan alnan girdejiler güýç elitasynyň işdäsini doýurýar we güýçli kuwwatyny saklamak üçin uly repressiw enjamlary saklamak üçin döwlet býudjetini üpjün edýär "-diýip, Daşkentden bir synçy aýdýar.
Hünärmenler, iň bolmanda döwlet ýolbaşçylarynyň syýasy erkini talap edýän ulgamlaýyn özgertmeleriň ýagdaýy üýtgedip biljekdigine ynanýarlar, ýöne iki ýurduň ýolbaşçylary “munuň üçin synanyşmaýarlar” we abraýly halkara guramalarynyň resmi bahalandyrmalary we netijeleri hiç hili netije bermez.
“Russiýanyň, Günbataryň, Hytaýyň we soňky döwürde arap ýurtlarynyň sebit geosyýasy bähbitleriniň arasynda yzygiderli hereket etmek-köp wektorly daşary syýasat diýilýän zatda häkimiýetlere özlerini ynamly duýmaga we dürli howplardan gaça durmaga kömek edýär " - diýip, synçylaryň biri düşündirýär.
NBCA
