Türkmenistanda milli we ýerli habar beriş serişdeleri döwlete degişlidir we daşary ýurt metbugaty netijeli gadagan edilýär. 2005-nji ýyl, öz halkyny islenmeýän we amatsyz maglumatlardan goramak üçin döredilen ýolbaşçylygyň başga bir inisiatiwasy bilen başlandy. Häkimiýetler daşary ýurt neşirleriniň getirilmegini we paýlanmagyny gadagan etdiler.
Bu ädimler ilaty daşarky maglumatlardan üzňeleşdirmek syýasatynyň dowamydy. Mysal üçin, 2002-nji ýylda ýurtda rus dilindäki gazetlere abuna ýazylmagy gadagan edildi. 2004-nji ýylyň iýulynda Türkmenistan Russiýanyň Maýak radiostansiýasynyň ýurtda ýaýlymyny gadagan etdi. Daşary ýurt habar beriş serişdeleri, esasanam Azatlyk radiosy bilen aragatnaşyk saklaýan az sanly jurnalist we radio diňleýjiler häkimiýetler tarapyndan yzygiderli yzarlanýar.
Ýurtdaky ähli internet hyzmatlary döwlet monopoliýasy tarapyndan üpjün edilýär - "Turkmentelecom" kompaniýasy, gymmat bahasy sebäpli köpler üçin elýeterli däl. 2002-nji ýylda Aşgabatdaky az sanly internet kafe ýapyldy. 2004-nji ýylda döwlet täze e-poçta salgylaryny açmagy bes etdi. Häkimiýetler "islenmeýän" maglumatlary ýerleşdirýän web sahypalaryna girmegi yzygiderli petikleýärler we şeýle sahypalara girýänleri gorkuzmak üçin öýlerine gidýärler.
2005-nji ýyl üçin okyjylar resmi taýdan 23 gazet (şol sanda 5 sebitleýin) we 6 magazin-jurnallara ýazylmaga çagyryldy. 21 gazet hepdede bir-üç gezek çap edilýär. Diňe iki gazet Türkmenistan we Bitarap Türkmenistan hepdede 6 gezek çap edilýär. Rus dilinde ýeke-täk gazet Bitarap Türkmenistan, baş redaktor Wiktor Mihaýlow. S.Nyýazow merkezi gazetleriň hemmesini diýen ýaly esaslandyryjy. Şeýle hem bölümleýin gazetler bar, mysal üçin, Mugallymlar Gazeti, baş redaktor Rejepnur Gurbannazarow hepdede 3 gezek neşir edilýär - esaslandyryjy Türkmenistanyň Bilim ministrligi we Bilim işgärleriniň kärdeşler arkalaşygydyr.
THF synçylary 2005-nji ýylyň 9-njy maýynda iki sany merkezi gazetiň - "Bitarap Türkmenistan" we "Türkmenistan" gazetleriniň neşirleriniň neşirleri bilen tanyşdylar. (THF belligi: Ilkinji adamyň we garyndaşlarynyň familiýasyny, guramalaryň atlaryny we ş.m. ýazmagyň stili asyl nusgasyna gabat gelýär).
Bu gazetleriň birinji, ikinji we üçünji sahypalary birmeňzeş tekst materiallaryny çap edýär, hatda suratlar hem çap edilýär (diňe dördünji sahypalar biri-birinden azajyk tapawutlanýar). Şonuň üçin diňe "Bitarap Türkmenistan" gazetiniň käbir ekskurslaryny hödürleýäris.
Redaksiýa “Prezident Saparmyrat Türkmenbaşynyň Moskwa sapary. Saparmyrat Türkmenbaşy GDA sammitine gatnaşdy "-diýip, Nyýazowyň Moskwa gelmegi, Russiýa Federasiýasynyň Daşary işler ministriniň orunbasary S.I.Kislýak bilen duşuşandygyny we GDA döwlet baştutanlarynyň suraty bilen üpjün edilendigini aýtdy. Soňra onuň Alyhezreti Saparmyrat Ataýewiç Nyýazowy W.Putinden, W.Karimow, W.Woronin, M.Fradkow, W.Ruşaýlo gutlaglar bar. Gutlaglar, hersinden aýratyn we ş.m. birinji sahypadaky sütüniň ahyryna çenli çap edilýär. Beýleki makalalar we suratlar Nyýazowyň W.Ýuşenko bilen bolan söhbetdeşligine bagyşlanýar; Saparmyrat Türkmenbaşy bilen Hytaýyň prezidenti Hu Jintao arasynda gepleşikler; we Türkmenistanyň prezidentiniň Russiýanyň "Lukoil" kompaniýasynyň başlygy W.Alekperow bilen duşuşygy.
Ikinji sahypada, çep burçda, Türkmenistanyň prezidentiniň 25-nji harby gulluga harby hatar bermek baradaky karary bar. Soňra “Garaşsyz bitarap Türkmenistanyň ilkinji we hemişelik prezidentine, ähli türkmenleriň buýsanjy we umydy, Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy” atly türkmen wise-premýerleriniň gutlaglary ýer alýar.
Her abzas batyrgaý görnüşde ýazylan aşakdaky ýüzlenmeler bilen başlaýar: “Garaşsyzlygyň we abadançylygyň howandary Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy! Hormatly Serdar Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy! Gaty hormatlanýan, çuňňur akylly Serdar! Halkyň hakyky Goragçysy we howandary, Beýik Serdar! Bize bagtly döwür beren Serdar! Geljege ýagty ýollary açan Serdar!”. Gutlaglaryň awtorlary S.Nyýazowyň kakasyny dört gezek, ejesini iki gezek ýatladylar we prezidente 9-njy maý baýramçylygy üçin özüne we ene-atasyna minnetdardyklaryny ynandyrdylar.
Bu makalanyň gapdalynda O.Ataýew tarapyndan gol çekilen Mejlisiň wekilleriniň adyndan “Garaşsyz Bitarap Türkmenistanyň ilkinji we hemişelik prezidentine, Türkmenistanyň Halk Maslahatynyň başlygy Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy üçin” ady bilen gutlag bar. Tekstde şeýle-de aşakdaky merjenler bar: “Biziň iň hormatlanýan we sylanýan Prezidentimiz, Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy! Eziz Atamyz, halkyň goragçysy we howandary! Hormatly Serdar Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy! Ajaýyp Serdar!”. Abzas iki gezek “Söýgüli Serdar!” Sözleri bilen başlaýar. Tekst döwletiň ilkinji şahsyýetini öwmek stilinde işlenip düzülen, awtorlar Nyýazowyň kakasynyň adyny dört gezek we Niýazowyň ejesiniň adyny iki gezek goýmagy ýatdan çykarmadylar.
Bu iki makala sahypanyň ýarysyndan gowragyny eýeleýär, hersiniň soňunda bir ýüzlenme bar: “Dünýä baky bolsun, Türkmenistanyň ilkinji we hemişelik prezidenti, Beýik Saparmyrat Türkmenbaşy, Atamyz baky bolsun! " Sahypanyň ýarysyndan hem az böleginde Saparmyrat Nyýazowyň ady 13 gezek ýatlanylýar: “Milli edermenligiň hatyrasy ölmez-ýitmezdir” atly beýik Watançylyk urşunda ýykylan gahrymanlary hatyralamak dabarasy barada gürrüň berýär. 8-nji maýda Aşgabatda 1948-nji ýyldaky Aşgabat ýer titremesinde ölen Nyýazowyň ejesiniň ýadygärliginde gül dessesi goýuldy; Nyýazowyň kakasyna ýadygärlik (surat) resmi wersiýa görä Osetiýada aradan çykdy; uruş bilen hiç hili baglanyşygy bolmadyk, ýöne ýer titremesi wagtynda ölen iki ýetginjek Nyýazowyň doganlary (surat).
Makala üçünji sahypada dowam edýär. Onda Ruhabat etrabynda ýerleşýän Ata Nyýazowyň mazaryna gül dessesi goýulýar (surat). Nyýazowyň ene-atasynyň ruhlary üçin gurban berlen Gypjak metjidiniň üç sany suraty. Ýer titremesinde pida bolanlara ýadygärligine gül goýmagyň başga bir suraty.
Üçünji sahypa, sebit ýolbaşçylarynyň, gazet redaktorlarynyň, Türkmenistanyň Demokratik partiýasynyň, Nyýazowyň ene-atasynyň adyny göterýän jemgyýetçilik guramalarynyň gutlag hatlaryny okamaga çagyrýar. Materialda: “Ýeňiş güni gutly bolsun Hormatly Serdar!” diýilýär.
“Ýeňiş esgerleri, Watanyň asuda asmanynda saglyk we uzak ömür!” Makalasynda uruş weteranlaryna “Ýeňişiň 60 ýyllygy” ýadygärlik medallary we 7-nji maýda ähli welaýatlarda berlen gymmatly sowgatlar barada aýdylýar. S.Nyýazowyň adyny ýene-de birnäçe gezek ýatlaýar. Bu gezek, Ukrainanyň Paýhasly Şazada Ýaroslaw ordeni bilen Nyýazowyň kakasy Atamyrada hödürlenmegi bilen baglanyşykly.
7-nji maýda Balkanabatda Atamyrat Nyýazowa ýadygärligiň açylmagy baradaky makalada: "Gahrymanlaryň edermenligine bereketli ýatlama we baky şöhrat" diýilýär. Makalanyň manysy, S.Nyýazowyň kömegi bilen Türkmenistandaky uruş weteranlarynyň hemmesi ideg bilen gurşalan we weteranlar oňa çäksiz minnetdar diýen netijä gelýär.
Berzeňgidäki Saparmyrat Türkmenbaşynyň adyndaky Milli muzeýde geçirilen sergi barada “Milli gahrymanlara baky şöhrat” makalasy. Makala Nyýazowy öwmek ruhunda düzüldi. Diplomatik wekilhanalaryň wekilleri, Medeniýet ministrligi, talyplar, uruş weteranlary serginiň açylyşyna gatnaşdy. Iki sany surat goşulýar.
7-nji maýda Berzeňgidäki milli seýilgähde konsert berlendigi: "Milli gahrymanlaryň ölmez-ýitmez edermenliginiň şöhraty üçin" atly materialda beýan edilýär. Bu material S.Nyýazowyň we A.Nyýazowyň atlary gaýtalanmazdan ýerine ýetirilmedi.
Türkmenistan Ýeňişiň 60 ýyllygy mynasybetli ýadygärlik teňňeleri çykardy. Iki teňňäniň öň tarapynda prezident Saparmyrat Türkmenbaşynyň söweşiji-kakasy, Türkmenistanyň Gahrymany A.Nyýazowyň şekili bar. Ters tarapynda - Türkmenistanyň Döwlet nyşany.
Sahypanyň soňunda, Türkmenistanyň Gahrymany Atamyrat Nyýazowyň adyny göterýän Uruş Weteranlary Guramasynyň Merkezi Geňeşiniň başlygy O. Nepesow bilen geçirilen söhbetdeşlik. Onda weteranlar klublary, prezidentiň 1 million 800 müň manat (takmynan 80 dollar) möçberinde bellän weteran pensiýalary, mekdep okuwçylary we ýaşlar bilen duşuşyklary, S.Nyýazowyň ene-atasy, gahrymanlar Atamyrat Nyýazow we Gurbansoltan eje hakda söhbet edilýär. Söhbetdeşlikde S.Nyýazowyň ady on gezek, kakasy üç gezek we bir gezek ejesi agzalýar.
Dördünji sahypada: 9-njy maýda geçiriljek baýramçylyk barada ýurduň ähli şäherlerinden ýyl ýazgysy, feýerwerk, Baky alaw we weteranlar topary.
9-njy maýda “Bitarap Türkmenistan” gazetiniň bu sanyny gözden geçirenimizden soň, iň bolmanda ähli halklar üçin ýatdan çykmajak günde 86 000 ölen türkmen raýatyna we Beýik Watançylyk urşunda söweşen 300 000 adama berlen hormatyň dogry ýapyljakdygyna umyt etdik. Şeýle-de bolsa, muňa derek gazet Saparmyrat Nyýazowyň adyny 91 gezek, Nyýazowyň kakasy Atamyrady 30 gezek, Nyýazowyň ejesi Gurbansoltan eje 9 gezek ýatlanýar. Şeýlelikde, S.Nyýazow bolmasa ýeňiş bolmaz diýen düşünje bar.
Umuman aýdanyňda, ähli türkmen neşirleri edil uglerod nusgalary ýaly birmeňzeş mowzuklar, suratlar we hasabatlar bilen birmeňzeş makalalary çap edýär. Ähli neşirleriň birinji sahypasynda kasamyň, baýdagyň, gerbiň we S.Nyýazowyň köp çykyşlaryndan sitatanyň bolmagy hökmanydyr. Birnäçe ýyl bäri türkmen gazetleriniň umumy ugry prezidentiň şahsyýet kultyndan çykmady. Soňky ýyllarda prezidentiň maşgalasyny öwmek hem barha artýan tendensiýa öwrüldi.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
