Türkmen häkimiýetleri barha artýan halkara tankytlarynyň basyşy astynda Aşgabadyň demirgazygyndaky gizlin Owadan-Depe türmesinde saklanýan syýasy tussaglara baryp görmegi gadagan etmek meselesinde eglişik etdi. “Memorial” Adam Hukuklary Merkeziniň habar berşi ýaly, dini sebäplere görä iş kesilen käbir tussaglara ýakynda garyndaşlary bilen görüşmäge rugsat berildi. Şeýle-de bolsa, bu üýtgeşmeler syýasy tussaglaryň ähli toparlaryna täsir etmedi.
Ygtybarly çeşmeden alnan maglumata görä, 2018-nji ýylyň 28-nji iýunynda “Yslam ekstremizmi” diýlip atlandyrylýan aýyplama bilen günäkärlenenleriň 30-dan gowrak garyndaşlary awtobus bilen Aşgabatdan izolirlenen Owadan-Depe toplumyna äkidildi, hökümden bäri ilkinji gezek garyndaşlaryny bölýän aýna arkaly görüp we 40 minut töweregi gürleşip bildiler. Olaryň biriniň aýaly adamsynyň has hor görünýändigini we resmileriň oňa iki aýdan soň ýene görüşmegine rugsat berjekdigini wada berendigini habar berdi. Ondan öň, 10 aýdan gowrak wagt bäri adamsynyň nirededigini bilip bilmedi.
Halkara ülňülerine we milli kanunlara ters gelýän 2003-nji ýyldan bäri Owadan Depe şäherindäki syýasy tussaglaryň ähli toparlaryna baryp görmek gizlin buýruklar esasynda gadagan edildi we umumy jenaýatlar üçin günäkärlenýänler üçin seýrek ýagdaýlarda türmäniň daşynda duşuşyklar guraldy. 2011-nji ýylda Türkmenistanyň täze Jenaýat Ýerine ýetiriji kodeksi kabul edilenden soň, ähli tussaglaryň baryp görmek we hat alyşmak hukugyny göz öňünde tutýan ýagdaý üýtgemedi. Ýüzlerçe syýasy tussag soňky wagta çenli üznüksiz ýagdaýda saklandy, häkimiýetler nirededigini mälim etmekden ýüz öwürdiler. Bar bolan maglumatlara görä, syýasy tussaglaryň dürli toparlary babatynda tapawutlandyrylan syýasat alnyp baryldy: mysal üçin, käbir maşgalalar üçin Aşgabatdaky Içeri işler ministrliginiň düzediş bölümi posylkalary kabul etdi, ýöne baryp görmäge we hat alyşmaga rugsat bermedi; Beýleki tussaglar birnäçe ýyllap daşarky dünýäden üzňe saklandylar, hatda nirededigi barada garyndaşlaryna habar bermekden ýa-da ölen halatynda jesetlerini jaýlamak üçin bermekden ýüz öwürdiler. Türkmenistanda, köplenç has ýumşak türme düzgünini döredýän kazyýet kararlaryna garamazdan, syýasy tussaglary Owadan Depä ibermek üçin bikanun tejribe bar.
2013-nji ýylda aýrylmaz rejimiň ýol berilmezligi meselesi “Olary diri görkeziň” kampaniýasy bilen ýüze çykdy (şolardan “Memorial” Adam hukuklary merkezi gatnaşýar) we halkara derejesinde goldaw aldy. BMG, ÝHHG we Ýewropa Bileleşiginiň dürli ýerlerinde türkmen Gulagyň çuňlugynda yz galdyrman ýiten syýasy tussaglaryň ykbaly baradaky soraglar yzygiderli ýüze çykýardy. Türkmenistanyň häkimiýetleri halkara guramalarynyň köp haýyşlaryna jogap bermäge mejbur boldular.
“2018-nji ýylyň fewral aýyndan bäri dini sebäplere görä tussag edilen käbir tussaglara Owadan Depe toplumynyň binasyna ilkinji gezek baryp görlendigi barada myş-myşlar ýaýrady. Şeýle-de bolsa, bu habarlar takyk tassyklanmady diýip, “Memorial” Adam hukuklary merkeziniň Merkezi Aziýa maksatnamasynyň müdiri Witaliý Ponomarew belleýär. - Indi täze tejribe barada ynamly gürläp bileris. Häkimiýetleriň başlanan çemeleşmesiniň üýtgemegi, kampaniýanyň üstünlikli bolandygyny görkezýär ".
Şeýle-de bolsa, mesele çözülenok. Syýasy tussaglaryň uly toparlary, şol sanda 2002-nji ýylyň "Noýabr wakalary" diýilýänler astynda höküm edilenler we käbir musulmanlar we öňki ýokary wezipeli adamlar henizem daşarky dünýäden üzňe saklanýar.
Atdaýewiň işi
Kairde okaýan 32 ýaşly Annamyrat Atdaýewiň nirededigi entek belli däl, türkmen häkimiýetleri aýaly Russiýanyň raýaty Darýa Atdaýewa adamsyny baryp görmek üçin ýurda girmäge rugsat bermeýär. 2016-njy ýylyň mart aýynda pasportyny çalyşmak üçin watanyna gaýdyp geldi we Türkmenistanyň Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň habarçysy bolmakdan ýüz öwürenden soň, syýasy jenaýatlarda aýyplanyp, 15 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Russiýanyň ilçihanasynyň we BMG-nyň mejbury ýa-da mejbury ýitirim bolmak boýunça iş toparynyň (WGEID) Atdaýewiň nirededigi barada gaýta-gaýta haýyşlaryna jogap hökmünde anyk maglumat ýok jogaplar alyndy (iň soňky jogap 2018-nji ýylyň iýun aýy) we jogaplaryň biri WGEID haýyşynda geçen ýyl ýalan maglumatlar bar. Atdaýewanyň Içeri işler ministrligine we Türkmenistanyň Baş prokuraturasyna iberen hatlary jogapsyz galýar. 2018-nji ýylyň aprelinde Darýa adamsyny görmek üçin wiza almak üçin Russiýadaky Türkmenistanyň ilçihanasynyň konsullyk bölümine ýüz tutdy. Oňa bu meseläniň Aşgabatda serediljekdigi habar berildi. Jogap entek alynmady.
“Nurjular” işi
Iýun aýynda Owadan Depe-de duşuşyk alyp bilýänleriň arasynda türk yslam akyldary Said Nursiniň “Risale-i Nur” ýygyndysyndan eserleri öwrenen "Nurjular Guramasy" (Russiýada gadagan) diýilýänler üçin iş kesilenler hem bar.
“Risale-i Nuryň” köpçülikleýin okalmagyna gatnaşyjylaryň jemgyýetleri medenýetliligi bilen tanalýarlar we syýasatdan daş. Muňa garamazdan, türkmen häkimiýetleri olary "dini ýigrenji öjükdirmek, milli mertebäni kemsitmek, raýat jemgyýetiniň we döwletiň jebisligine howp salmak", "jemgyýetleri esasynda raýatlaryň pesligi baradaky pikirleri wagyz etmekde", “dini we milli degişlilik”, "düşünişmezlige sebäp bolup, dini ýigrenji we gapma-garşylygy öjükdirmek" bilen aýyplady.
2017-nji ýylyň maý-iýun aýlarynda “Risale-i Nuryň” birnäçe okyjysy Balkan we Mary sebitlerinde tussag edildi.
2017-nji ýylyň 15-nji awgustynda Balkan welaýat kazyýeti Jumanazar Hojambetowy (1981-nji ýylda doglan), Begejik Begejikow (1963-nji ýylda doglan), Ahmet Mammetdurdyýew (1978-nji ýylda doglan), Meret Öwezow (1960-njy ýylda doglan) we Myratdurdy Şamyradowa (1973-nji ýylda doglan) emlägini konfiskasiýa etmek bilen 12 ýyl azatlykdan mahrum etmek hökümüni çykardy. Olar 177-nji madda, 3-nji bölüm (jemgyýetçilik, milli ýa-da dini ýigrenji öjükdirmek), 275, 2-nji bölüm (jenaýat jemgyýetine gatnaşmak) we Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 275.1, 2-nji bölümi (jenaýat gurluşlaryny maliýeleşdirmek) laýyklykda günäkär tapyldy.
Bilşimiz ýaly, bu “Risale-i Nuryň” Türkmenistanda okyjylar jemgyýetiniň ilkinji synagy.
Resmi ýa-da garaşsyz metbugatda kazyýet işi barada öň habar ýok.
Hökümiň kararyna görä, höküm çykarylanlar iň ýokary howpsuzlyk jeza koloniýasynda jezalandyrylmalydygyna garamazdan, olaryň dördüsi has agyr Owadan Depe türmesine, bäşinjisi (ozal hukuk goraýjy edaralarda işleýän) günbatar Türkmenistandaky Akdaş ýörite koloniýasyna iberildi. 2018-nji ýylyň iýun aýyna çenli tussag edilenler birek-birege garşy izolýasiýada saklandy, nirededigi barada garyndaşlarynyň habary ýokdy.
