Ýakynda Türkmenistanyň Daşary işler ministrliginiň beren beýanynda goşa raýatlyk meselesiniň soňlanandygy açyk görkezildi we şol bir wagtyň özünde türkmen we rus- iki pasportly adamlar üçin kyn günler gelýär.

7-nji iýulda Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi ýurduň konstitusiýasynda goşa raýatlyk üçin hiç hili düzgüniň ýokdugyny aýtdy.

Ministrligiň habaryna görä, "Soňky günlerde Türkmenistanyň we Russiýanyň" goşa raýatlygy "diýilýän adamlar tarapyndan Türkmenistanyň döwlet serhedinden geçmek meselesi bilen baglanyşykly käbir habar beriş serişdelerinde habarlar peýda boldy" we bu pozisiýany aýtmagyň zerurlygy ýene bir gezek ýetişdi.

Daşary işler ministrliginiň bu beýanaty Türkmenistanyň syýasatyna mahsus däl hereketlere eýe, sebäbi agzalan “käbir habar beriş serişdeleri” sürgün edilen türkmen oppozisiýasy tarapyndan goldanýar we häkimiýetler tarapyndan äsgerilmeýär.

Iýul aýynyň başynda chrono-tm.org web sahypasynda rus pasportlaryny saklaýan Türkmenistanyň raýatlarynyň ýurtdan çykmagy gadagan edilendigi we resmileriň pasportlaryndan birini bermäge mejbur edýändigi barada habar peýda boldy.

Merkezi Aziýa ýurtlarynyň hemmesiniň arasynda Türkmenistanda hereket azatlygyna iň berk çäklendirmeler bar. Türkmen pasporty bolan raýatlar, hatda daşary ýurda gysga gezelençler üçinem rugsat almaly. Şeýle rugsatlar diňe bellenen maksat üçin ulanylýar we diňe belli bir wagt üçin ulanylýar. Ýurtdan çykmak azatlygynyň çäklendirilmegi 1999-njy ýylyň iýun aýynda Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygyna syýahat etmek üçin rugsatly wiza talap edilenden soň has giň ilata täsir etdi. Şol günden bäri Türkmenistanyň raýatlarynyň köp sanly şahsy we işewür gatnaşyklary saklamak ukyby gizlin gulluklaryň kararyna doly baglydy. Ýerli synçylaryň pikiriçe, Milli howpsuzlyk komiteti çykyş wiza ulgamyny häkimiýetleriň nukdaýnazaryndan ygtybarsyz adamlaryň hereket erkinligini çäklendirmek üçin ulanýar.

Iki raýatlyk baradaky şertnama Russiýa we Türkmenistan tarapyndan 1993-nji ýylda kabul edildi we köp adam - etniki ruslar we etnik türkmenler ikinji pasport alyp bildiler.

Soň 2002-nji ýylyň ahyrynda Prezident Saparmyrat Nyýazowyň janyna kast etmek synanyşygy edilenden soň, Türkmenistan bu şertnamadan birtaraplaýyn tertipde çekildi. Döwlet serhedinden geçýän raýatlara gözegçilik güýçlendirildi.

Düzgün bolşy ýaly, goşa raýatlygy bolanlar syýahat we gezelenç edenlerinde rus pasportyny ulandylar. Rus pasporty diňe bir Russiýa we goňşy ýurtlara wizasyz syýahat etmek üçin gapy açman, eýsem Günbatar ýurtlaryna wiza almagy hem aňsatlaşdyrýar.

Rus pasportlaryny saklaýan türkmenleriň sany barada resmi maglumatlaryň ýoklugyna garamazdan, adam hukuklaryny goraýjylar olaryň sanynyň takmynan 100 müň adamdygyny öňe sürýärler.

2008-nji ýylda Türkmenistanyň häkimiýetleri täze biometrik pasportlar berip başlady. Tizara ýüz tutan raýatlar täze pasport almak üçin Russiýanyň raýatlygyndan ýüz öwürmelidigini bellediler.

Golaýda yglan edilen habaryň goşa raýatlara täze basyş edýändigi we Prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň 2007-nji ýylda Nyýazow ölenden soň häkimiýet başyna gelende beren reforma we has açyklyk wadalaryna garşy gelýändigi äşgärdir.

Bolgariýadaky Türkmen Helsinki gaznasynyň başlygy Täjigül Begmedowa täze türkmen pasportlarynyň häkimiýetlere “ähli adamlary birmeňzeş darak bilen daramaga” mümkinçilik berýändigini belleýär.

"Ýurtdaky her bir adamyň diňe bir raýatlygy bar bolsa, onda birneme artykmaç hukukda bolan adamlaryň barlygy baradaky sorag derrew aýrylýar - ikinji raýatlygy bar, bu teoretiki taýdan goranmak üçin Russiýa ýüz tutup biljekdigini" aýdýar. Begmedowa, raýatlaryň Russiýanyň ilçihanasyna, soňra bolsa Adam hukuklary boýunça Ýewropa kazyýetine ýüz tutan halatlarynyň bolandygyny aýtdy.

Begmedowanyň pikiriçe, rus pasportlaryna eýe bolanlara "kiçi işgärler kanuny bozýanlar ýaly we howpsuzlyk güýçleri bolsa rejime garşydaşlar hökmünde seredýärler".

Gollandiýada ýerleşýän Raýat Demokratik Bileleşiginiň lideri Wýaçeslaw Mamedow goşa raýatlyk şertnamalarynyň gatnaşyjy döwletleriň biriniň islegine görä üýtgedilip bilinmejek halkara borçlarydygyny belleýär.

Mamedowyň pikiriçe, Moskwa öz raýatlaryny goramak üçin has işjeň hereket etmeli, häzirki wagtda Russiýanyň ilçihanasy bu mesele boýunça diňe türkmen häkimiýetleri bilen habarlaşyp başlady.

Mamedow, soňky döwürde Türkmenistanyň goşa raýatlygy ykrar etmekden ýüz öwürmegi baradaky sözleriň prezident Berdimuhammedow we onuň töweregindäkiler tarapyndan başlandygyny öňe sürýär.

“Olaryň hereketleriniň esasy, käbir türkmen raýatlarynyň döwletara ylalaşygynda kesgitlenen ýeňilliklerden peýdalanmagynyň gizlin gahar-gazabydyr. Olaryň pikiriçe, ýurtdan gitmek hukugyny diňe olar kesgitlemeli, we bu meselede hiç hili artykmaçlyk peyda bolmaz ".

Bu makala, National Endowment for Democracy gaznasy tarapyndan maliýeleşdirilýän “Merkezi Aziýa habarlary gysgaça taslamasynyň” bir bölegi hökmünde taýýarlandy.