Bu hasabatlar näme üçin?
Bu hasabat ABŞ-nyň Döwlet Departamenti tarapyndan 107-228-nji Kanunyň (2003-nji maliýe ýyly üçin daşarky gatnaşyklara ygtyýarlylyk kanuny) we 116 (d) bölümine we Daşary ýurt kömeginiň B bölüminiň 502 (b) bölümine laýyklykda Kongrese hödürlenýär. 1961-nji ýyldaky üýtgetme bilen. Kanun Döwlet sekretaryndan Wekiller palatasynyň başlygyna we Senatyň Daşary gatnaşyklar komitetine 25-nji fewraldan gijä galman "şu abzasyň manysynda halkara derejesinde ykrar edilen adam hukuklarynyň ýagdaýy barada doly we açyk hasabat berilmegini talap edýär: a ) şu bölegine laýyklykda kömek alýan ýurtlarda we b) BMG-nyň agzalary bolan we şu kanuna laýyklykda adam hukuklary hasabatyna tabyn bolmadyk beýleki daşary ýurtlarda."
ABŞ-nyň halkara adam hukuklary standartlaryny goramak jogapkärçiligi 1970-nji ýyllaryň başynda resmi taýdan ykrar edildi. 1976-njy ýylda Kongres Döwlet Adam hukuklary ministrliginiň koordinatoryny döredýän kanun kabul etdi, soňra bolsa Döwlet sekretarynyň kömekçisi derejesine göterildi. 1994-nji ýylda Kongres Zenan hukuklary boýunça uly geňeşçi wezipesini döretdi. Kongres, şeýle hem, daşary we söwda syýasatyny alyp barmakda Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň dürli ýurtlardaky adam hukuklarynyň we zähmet hukuklarynyň ýagdaýyny göz öňünde tutýan we dürli ýurtlardaky adam hukuklary ýagdaýy barada Kongrese her ýyl hasabat berýän resmi talaplary öz içine aldy. 1977-nji ýylda hödürlenen ilkinji hasabatlarda diňe ABŞ-nyň kömegini alan 82 ýurt bar; bu ýyl 196 hasabat bar.
Hasabatlar nähili taýýarlanýar.
1993-nji ýylyň awgust aýynda Döwlet sekretary ilçihanalarymyzyň adam hukuklaryny goramak ugrundaky tagallalaryny has-da güýçlendirmek barada teklip berdi. Her ilçihananyň ähli bölümlerine adam hukuklarynyň bozulandygy baradaky habarlary hasabat bermek we barlamak tabşyryldy we kömek maksatnamalaryny adam hukuklary we demokratiýa bilen baglanyşdyrmak üçin täze tagallalar edildi. 1994-nji ýylda Ynsan Hukuklary we Gumanitar Işler Býurosy üýtgedilip guruldy we Demokratiýa, Adam Hukuklary we Zähmet Býurosy adyny aldy, bu adam hukuklary, zähmet hukuklary we demokratiýa bilen baglanyşykly meselelere has giň gerim we has maksatly çemeleşmäni görkezýär. Adam hukuklary boýunça 2003-nji ýyldaky hasabat, ABŞ-nyň Döwlet departamentiniň, Daşary işler gullugynyň we beýleki döwlet işgärleriniň ýüzlerçe ýylyň dowamynda eden tagallalarynyň netijesidir.
Hasabatyň başlangyç taslamalaryny taýýarlan ilçihanalarymyz, döwlet işgärleri, aklowjylar, harby çeşmeler, jurnalistler, adam hukuklary gözegçileri, akademikler we kärdeşler arkalaşyklary ýaly köp sanly syýasy çeşmeden maglumat ýygnady. Bu maglumat ýygnamak işi töwekgelçilikli bolup biler. Amerikaly diplomatlar kyn we käwagt howply şertlerde yzygiderli uzak aralyklara gidýärler, adam hukuklarynyň bozulýandygy baradaky habarlary derňeýärler, saýlawlara gözegçilik edýärler we hökümetleri tarapyndan yzarlanýan syýasy dissidentler we adam hukuklary aktiwistleri ýaly töwekgelçilikli adamlara kömek edýärler.
Ilçihanalar hasabat taslamasyny tamamlandan soň, Demokratiýa, Adam Hukuklary we Zähmet Býurosy tarapyndan Döwlet Departamentiniň beýleki bölümleri bilen bilelikde düýpli gözden geçirmek üçin Waşingtona iberilýär. Hasabatlary gözden geçirmek we redaktirlemekde Döwlet departamentiniň işgärleri ABŞ we beýleki adam hukuklary guramalary, daşary ýurt hökümetleriniň wekilleri, Birleşen Milletler Guramasynyň wekilleri we beýleki halkara we sebit guramalary we edaralary, akademik hünärmenler ýaly öz maglumat çeşmelerini we metbugaty ulandylar. Döwlet departamentiniň işgärleri zähmet hukuklary, bosgunlar, harby we hukuk goraýjy meseleler, aýallar we hukuk meseleleri boýunça hünärmenler bilen hem maslahatlaşdy. Şeýle etmek bilen, olar aşakdaky ýörelge bilen ugrukdyryldy - ähli degişli maglumatlaryň mümkin boldugyça iň obýektiw, düýpli we adalatly baha berilmegini üpjün etmek.
Dünýädäki adam hukuklarynyň ýagdaýy baradaky hasabatlar halkara derejesinde ykrar edilen şahsy hukuklary, raýat we syýasy hukuklary, şeýle hem Adam hukuklarynyň alhliumumy Jarnamasynda görkezilişi ýaly işçileriň hukuklaryny öz içine alýar. Bu hukuklar gynamalardan we beýleki rehimsiz, adamkärçiliksiz ýa-da mertebäni kemsidýän çemeleşmekden ýa-da jezalandyrmakdan, uzak wagtlap tussaglykdan, adam ogurlamakdan ýa-da gizlin tussag etmekden we adamyň ýaşamak, azatlyk we howpsuzlyk hukugynyň beýleki gödek bozulmalaryndan azatlygy öz içine alýar.
Ähliumumy adam hukuklary döwlet dolandyryşyna we kanunlaryň ýerine ýetirilmegine adam mertebesine hormat goýmagyň faktoryny girizmegi maksat edinýär. Ähli adamlaryň öz hökümetini parahatçylykly ýollar bilen üýtgetmäge we söz azatlygy, birleşmek azatlygy, ýygnanyşmak azatlygy, hereket azatlygy we din azatlygy ýaly jyns, din, millet esasynda diskriminasiýa ýa-da jyns bolmazdan aýrylmaz hukugy bar. Erkin kärdeşler arkalaşyklaryna girmek hukugy erkin jemgyýet we ykdysadyýet üçin zerur şertdir. Şeýlelik bilen, hasabatda işçileriň halkara derejesinde ykrar edilen esasy hukuklary, şol sanda birleşmek hukugy, guramalar döretmek we köpçülikleýin zähmet şertnamalary baglaşmak hukugy, mejbury ýa-da zorlukly zähmetiň gadagan edilmegi, çaga zähmetini ulanmagyň tertibi we çagalary işe almak üçin iň pes ýaş, şeýle hem kabul ederlikli iş şertleri.
TÜRKMENISTAN
Türkmenistan, prezident Saparmyrat Nyýazowyň agdyklyk edýän bir partiýaly ulgamy bolan döwlet. Ol syýasy güýje monopoliýa we ýurtda kanuny taýdan ykrar edilen ýeke-täk syýasy partiýa bolan Demokratik partiýa gözegçilik etmek bilen häsiýetlendirilen awtoritar liderlik görnüşi bilen tapawutlanýar. Nyýazow 1991-nji ýylda garaşsyzlykdan bäri prezident bolup işledi we bu wezipäni 2010-njy ýyla çenli dowam etdirip biler. Awgust aýynda Nyýazow ömürlik Halk Geňeşiniň başlygy wezipesine saýlandy we oňa prezidentiň oruntutaryny saýlamaga ep-esli täsir etdi. Döwlet edaralarynyň tagallalary henizem merkezleşdirilen döwlet gözegçiligini güýçlendirmek we prezidenti şöhratlandyrmak üçin gönükdirilendir. 50 agzaly bir palataly mejlisiň (Mejlis) garaşsyz ygtyýarlyklary ýok - awgust aýynda halk geňeşi iň ýokary kanun çykaryjy organy hökmünde çalşyldy. Kazyýet ulgamyna Prezident hem gözegçilik edýär.
Milli Howpsuzlyk Ministrligi (MNB) - ozal Milli Howpsuzlyk Komiteti (KNB) - Döwlet Howpsuzlyk Komitetiniň (KGB) Sowet döwründe ýerine ýetiren wezipeleri, ilkinji nobatda hökümetiň jemgyýetçilik durmuşyna berk gözegçilik etmek arkaly häkimiýetde galmagyny üpjün etmek we başgaça pikirleri basyp ýatyrmak. Içeri işler ministrligi (MVD) milli howpsuzlyk meselelerinde MNB bilen ýakyndan işleýän polisiýa we Jenaýat agtaryş bölümine jogapkärdir. Raýat häkimiýetleri, adam hukuklarynyň köp sanly we çynlakaý bozulmagyna garamazdan gatnaşýan howpsuzlyk güýçlerine netijeli gözegçilik edýär.
Ýurduň ykdysadyýeti merkezi meýilnamalaşdyryşa we döwlet gözegçiligine bagly bolup galýar, ýöne hökümet bazar ykdysadyýetine tarap birnäçe ownuk ädim ätdi.
Hökümetiň adam hukuklaryna hormat goýmak baradaky ýazgysy ýaramazlaşmagyny dowam etdirdi we bu hukuklaryň çynlakaý bozulmagy bellendi. Häkimiýetler syýasy we raýat hukuklaryny berk çäklendirýärdi, raýatlaryň ýolbaşçylygyny üýtgetmäge mümkinçiligi ýok. Ynsan hukuklary ýagdaýy, 2002-nji ýylyň 25-nji noýabrynda Prezident Nyýazowyň awtoulag kerwenine edilen ýaragly hüjümden soň ep-esli ýaramazlaşdy. Häkimiýetler oppozisiýa hasaplaýanlara garşy içerde we daşary ýurtlarda berk çykyş etdiler we bir topar daşary ýurt hökümetinden dildüwşük guran diýilýänleri ekstradisiýa etmegi talap etdiler. Bu hüjüm bilen baglanyşykly derňew işinde häkimiýetler tarapyndan adam hukuklarynyň depelenýändigi barada giňden we ygtybarly habarlar bar, gynamalaryň ulanylyşy barada ygtybarly maglumatlary öz içine alýar. Howpsuzlyk güýçleri güman edilýänleri we tussaglary ýenjmegi we kemsitmegi dowam etdirdi. Häkimiýetler bu dildüwşige gatnaşan adamlaryň ýüzlerçe garyndaşyny tussag etdi, olaryň käbiri gynamalara sezewar edildi we fiziki taýdan kemsidildi, lukmançylyk kömeginden mahrum edildi, öýlerinden kowuldy we işinden boşadyldy. Esassyz tussag etmek ýaly eden-etdiligiň ýüze çykmagy ýaly kanunyň hökmürowanlygy köp we yzygiderli bozuldy. Hökümet hukuklary bozmak baradaky ähli aýyplamalary ret etdi, ýöne şol bir wagtyň özünde dildüwşige gatnaşmakda aýyplanýan daşary ýurt raýatlaryna ýa-da beýleki tussaglara yzygiderli elýeterliligi gadagan etdi. Jenaýat agtaryş bölümi hem, Milli howpsuzlyk ministrligi hem jezasyz hereket etdi, raýatlaryň hukuklaryny bozup, häkimiýetleriň syýasy oppozisiýany basyp ýatyrmak syýasatyny alyp bardy. Hökümet adam hukuklarynyň bozulmagy bilen baglanyşykly wakalary derňemek üçin Ýewropadaky Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň (ÝHHG) we BMG halkara jemgyýetçiliginiň wekilleriniň haýyşy boýunça ýurda saparlary ýeňilleşdirmekden ýüz öwürdi.
Türme şertleri ýaramaz we howply bolup galdy we häkimiýetler türmelere ýa-da tussaglara girmek baradaky haýyşlary ret etdiler. Şol bir wagtyň özünde, baryp görmek hukugynyň inkär edilmegi we lukmançylyk kömeginiň berilmezligi netijesinde tussaglardan birnäçe adamyň ölendigi habar berildi. Döwlet garşydaşlary üçin "içerki sürgün" edilýär. Kazyýetden öňki tussaglyk we adalatsyz kazyýet işi uzak wagtlap dowam edýär. Ýurtda iň azyndan bir syýasy tussag bardy. Raýatlaryň şahsy durmuşy äsgerilmezden bozuldy. Hökümet köp halatda hususy ýaşaýyş jaýlaryny ýykmagy dowam etdirdi, köp halatlarda olar üçin az kompensasiýa töledei ýa-da ony hem tölemedi. Şeýle hem, häkimiýetler ýurduň raýatlarynyň daşary ýurtlular bilen nikalaryny çäklendirmäge synanyşdylar.
Hökümet söz azatlygyny berk çäklendirýärdi we metbugat azatlygyna rugsat bermedi. Habar beriş serişdelerine doly gözegçilik edýär, ähli gazetlere senzura geçirýär, internete girmegi çäklendirýär we hökümetiň syýasatyny tankytlamaga ýol bermeýär. Bilim edaralarynyň we alymlaryň erkinligi bilen baglanyşykly ýagdaý ýaramazlaşdy. Ýygnanyşmak azatlygy we birleşmek azatlygy häkimiýetler tarapyndan berk çäklendirilýär. Ýylyň dowamynda hiç bir syýasy partiýa hasaba alynmady we islendik oppozisiýa syýasy işjeňligi basyldy. Hökümet hökümete degişli bolmadyk guramalaryň, şol sanda hökümetde hasaba alynmaýan az sanly dini toparlaryň işine çäklendirmeleri güýçlendirdi. Dine garşy has berk kanun kabul edildi we ybadat meýdanyna gözegçilik dowam etdi. Hasaba alynmadyk dini wekilleri tussag edilmeler, hyýanatçylyklar we administratiw jerimeler ýaly yzygiderli ýanamalara sezewar edilýärdi. Hökümet hereket azatlygyny çäklendirdi we 1-nji martdan başlap, ýurduň daşyndan syýahat etmek isleýän ähli raýatlar üçin çykyş wizalaryny gaýtadan girizdi. Söz azatlygyna we birleşmek azatlygyna girizilen çäklendirmeleriň netijesinde ýurtda adam hukuklary toparlary ýok. Maşgaladaky zorluk we jemgyýetde aýal-gyzlary kemsitmek bilen baglanyşykly meseleler hem bar. Hökümet, umuman alanyňda, milli azlyklaryň wekilleri bilen deňeşdirilende etnik türkmenlere her dürli artykmaçlyk berýär we zähmet hukuklaryny düýpli çäklendirýär.
Waşington faýly.
