Örän üýtgeşik bir waka: Türkmenistanyň Medeniýet ministrliginiň öňki başlygy ýurtdaky demokratiýanyň ýagdaýyny tankytlady we muny respublikanyň daşyndan däl-de, Aşgabat şäherinde aç-açan gizlemeden etdi. Bu hereket, Türkmenistanda ýüze çykýan töwekgelçilik sebäpli köplenç görülýän ýagdaý däl.
Erkin Ýewropa / Azatlyk radiosynyň habaryna görä, öňki Medeniýet we syýahatçylyk ministri Geldimyrat Nurmuhammedow “saýlaw wagtynda manipulýasiýa guraly” bolan “Türkmenistanyň Demokratik partiýasy” diýen ýerliksiz ady göterip, ýurtda bir partiýanyň bardygyna nägileligini bildirdi.”:
“Kimdir biri şu gün syýasy partiýa döretmek islese, kanun muny göz öňünde tutmaýar”-diýdi. “Partiýa döretmek isleýän adamlar bar, ýöne Mejlis olara “ýurtda syýasy partiýalary döretmek barada kanun ýok” diýýär. Hemme zat petiklendi.”
Geçen hepde habar berşimiz ýaly, prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň islegine gulak asýan deputatlar, döwletiň gözegçiligi astyndaky metbugat tarapyndan çap edilen söhbetdeşliklerde saýlawlaryň bäsdeşlik esasynda geçiriljekdigini çaklamak üçin “demokratik” görnüşde geçiriljekdigini halky ynandyrmaga synanyşýarlar.
Şeýle hem, ýygnak azatlygyny kepillendirýän konstitusiýa kadalarynyň işlemeýän we olaryň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmek üçin garaşsyz kazyýet ulgamynyň ýok ýerinde aç-açan talap edilýän degişli kanunçylyk binýadynyň ýokdugyny hiç kim agzamaýar.
Syýasy partiýalar bolmadyk halatynda raýatlaryň gollaryny ýygnamak arkaly dalaşgärleri hödürlemek mümkin, emma beýle dalaşgärleriň hasaba alynmagy bütinleý ýerli häkimiýetleriň islegine görä, resmi taýdan garaşsyz goşmaça dalaşgärleriň ýüze çykmagyna päsgelçilik döredip biler.
Şeýle-de bolsa, 1980-nji ýyllaryň ahyrynda SSSR-de demokratiýalaşdyrmak, SSKP-nyň “esasy roluny” saklamak we kanuny taýdan bar bolan oppozisiýa partiýalarynyň ýoklugy bilen birlikde etrap derejesinde dalaşgärleri hödürlemek rugsady bilen başlandy. Netijede, fizik Andreý Saharow ýaly adam hukuklary aktiwistleriniň basyşy astynda SSKP monopolistik pozisiýasyny ýitirdi.
Birnäçe ýyl ozal goňşy Özbegistanda hökümet dolandyryjy partiýadan başga-da döwletiň aç-açan gözegçiligi astynda bolsa, beýleki onlarça parlament partiýasynyň bellige alynmagyna rugsat berdi. Berdimuhammedowyň ýurtda ikinji, agrar partiýanyň döredilmegine ýaşyl yşyk berjekdigini öňe süren sözlerine garamazdan, Türkmenistan muňa razy bolmady.
Görnüşinden, Berdimuhammedowyň oppozisiýa agzalaryny sürgünden gaýdyp, saýlawlara gatnaşmak baradaky çakylygy düýbünden çyn ýürekden däldi.
1992-nji ýylda Nurmuhammedow Türkmenistanyň Prezident Geňeşiniň ýanyndaky Ylym, Bilim we Durmuş we Medeniýet meseleleri boýunça komitetiň başlygydy, soňra Ministrler Kabinetiniň agzasy boldy diýip Erkin Ýewropa/ Azatlyk radiosy belleýar. Häzirki wagtda halkara kompaniýalarynyň geňeşçisi bolup hukuk işleri bilen meşgullanýar. Ol saýlawlara dalaş etmek isleýändigini ýa-da ýokdugyny aýtmady, ýöne ýurduň içindäki şeýle oppozisiýa çykyşlary köplenç ünsi çekmek üçin hökümet gurluşlarynda ýeterlik baglanyşygy bolan öňki işgärlerden gelýär.
Katrin Fitzpatrik
“EurasiýaNet” blogyndan “Sifting the Karakum” belligi
