Russiýanyň Adam hukuklary merkezi "Memorial" Türkmenistanyň Daşoguz şäherindäki aýallar koloniýasyndaky ýagdaý barada hasabat taýýarlady. Resminamada tussaglaryň hukuklarynyň gödek bozulandygy barada subutnamalar bar. Mundan başga-da, hasabatda koloniýada işleýän harytlaryň we hyzmatlaryň "gara bazary" barada jikme-jik maglumat bar. Jikme-jiklikler bilen - kärdeşim Wýaçeslaw Ýurin.
Oktýabr aýynda Daşoguzdaky koloniýada 2000-den gowrak tussag tussag edildi. Olaryň aglabasy neşe maddasy bilen günäkärlenipdi. Şeýle-de bolsa, geçen ýylyň ahyrynda aýallaryň üçden bir bölegi amnistiýa esasynda boşadyldy. Şeýle-de bolsa, “Memorial” adam hukuklary merkeziniň wekili Witaliý Ponomarewiň aýdyşy ýaly:
- Bu Türkmenistanda ýeke-täk aýallar koloniýasy. Tussaglar üçin ýeterlik ýer ýok, koloniýada adam köp. Administrasiýa programmalaryň sanyny çäklendirýär, saparlary esassyz ýatyrýar, adamlar suddan öňki tussaghanada saklanýar.
Ynsan hukuklaryny goraýjylaryň pikiriçe, ertirlik we agşamlyk nahary üçin tussag edilen aýallar ýakymsyz ysly tüwi, günortanlyk üçin bolsa balanda alýarlar. Tussaglara berlen önümler köplenç ogurlanýar. " Aýallar hepdede ýedi gün günde 11-12 sagat işlemäge mejbur bolýarlar. Has aňsat iş tapmak üçin türme administrasiýasyna para bermeli. Göwreli aýallar üçin boşadylmalar ýok. Mundan başga-da, Witaliý Ponomarewiň aýdyşy ýaly ...
- ... türme işgärleri tarapyndan jynsy taýdan kemsidilen käbir aýallara amnistiýa astynda goýberilmeýär. Bir toparyň bir bölegi hökmünde jenaýat eden bolsalar we toparyň galan agzalary eýýäm boşadylsa-da, bu aýallara adatça möhletinden öň boşatmak hukugy berilmeýär.
Witaliý Ponomarewiň pikiriçe, türmelerdäki ýagdaý barada hasabat bermek, Türkmenistandaky ýaly diktator rejimlere basyş etmegiň ýeke-täk usulydyr.
- Türkmenistan, düzgün bozmalar bilen baglanyşykly faktlaryň köpçülige aýan edilmegine häkimiýetler gaty gynanýan ýurt we syýasy meseleler bilen baglanyşykly däl. 1999-njy ýyla çenli türkmen türmelerindäki ýagdaý umuman betbagtçylyklydy. Iň güýçli tankytdan soň köpçülikleýin amnistiýalar amala aşyrylyp başlandy, bu, elbetde, toplanan meseleleriň çözülmegine goşant goşmady, ýöne azyndan türmeleri bölekleýin boşatdy. Şeýle rejimlere edilýän basyşyň esasy görnüşi (ýurduň içinde işlemäge mümkinçilikleriň ýokdugyny, adam hukuklary guramalarynyň gadagan edilendigini göz öňünde tutup) halkara gurluşlar arkaly basyş bolup, bu maglumatlary Günbatar adam hukuklary guramalarynyň BMG, ÝHHG-nyň dykgatyna ýetirýär. BMG-nyň Adam hukuklary boýunça komissiýalary eýýäm iki gezek Türkmenistandaky ýagdaý barada karar kabul etdi we şuňa meňzeş kararlar BMG Baş Assambleýasy tarapyndan kabul edildi. Meniň pikirimçe, şu ýylyň ýazynda bu rezolýusiýanyň durmuşa geçirilmegi meselesiniň BMG komissiýasynyň mejlisinde ara alnyp maslahatlaşyljakdygyny we adam hukuklarynyň bozulmagy we Daşoguzdaky aýallar koloniýasy bilen baglanyşykly meseläniň ara alnyp maslahatlaşyljakdygyny aýtdy.
Bu aralykda, Türkmenistanyň Baş prokuraturasynyň bir çeşmesi, “Doýçe Welle” habarçysy Oraz Saryýew bilen geçirilen söhbetdeşlikde Daşoguzdaky koloniýada saklanýan aýallaryň köpüsiniň neşe gaçakçylygy üçin kanunlar esasynda günäkärlenendigini tassyklady. Şeýle-de bolsa, tussaglaryň bu kategoriýasyny takmynan iki topara bölmek mümkin. Birinjisi (başgaça aýdylanda, artykmaçlyk) güýç gurluşlarynyň gözegçiligi astynda neşe söwdasy bilen meşgullanýanlardyr. Çeşmäniň habaryna görä, hatda şeýle söwdagärlerem käwagt ýerli hukuk goraýjy edaralar ýa-da serhetçiler tarapyndan tussag edilýär. Soňra bar bolan tejribä laýyklykda we köpçülige ýaýramazlyk üçin “tussag edilenlere” garşy jenaýat işi gozgalýar, kazyýet işi açylýar we aýyplama bildirilýär. Düzgün bolşy ýaly, amnistiýa astynda koloniýadan boşadylýar. Ikinji kategoriýa neşe söwdagärleri, güýç gurluşlaryndan aýlanyp geçmek. Häkimiýetler beýle aýallary amnistiýa etmäge howlukmaýarlar. Çeşme mysal getirýär: Aşgabadyň ýaşaýjysy Dursun Hallaýewa dört ýyl ozal Eýrandan 4 kilogram geroin kontrabanda geçirmäge synanyşandygy üçin günäkärlenipdi we häzirem hökümini dowam etdirýär, 2003-nji ýylda 11 kilogram geroin kontrabanda üçin Aşgabat şäheriniň ýaşaýjysy Güljemal Badamowa tussag edilipdi, şu ýyl amnistiýa bilen boşadyldy. Çeşmäniň habaryna görä, Badamowa, Hallaýewadan tapawutlylykda, Russiýanyň neşe gaçakçylygy ugrunda häkimiýetlere ýakyn gurluşlaryň gözegçiliginde işlänleriň biridir.
O.Saraýew, W.Ýurin.
Nemes tolkuny.
