2006-njy ýylyň netijeleri barada ýyllyk hasabat
Halkara adam hukuklary guramasy Amnesty International adam hukuklary barada ýyllyk hasabat çap etdi. Dünýädäki düzgün bozmalar hasaba alnan 150 ýurduň arasynda Gazagystan, Özbegistan, Türkmenistan we Owganystan bar.
NW habarçysy Nikita Žolkwer Amnesty International guramasynyň nemes bölüminiň baş sekretary Barbara Lohbilerden Merkezi Aziýa döwletleriniň ýagdaýy barada düşündiriş bermegini haýyş etdi:
-Bäş ýurtdaky ýagdaý diýseň dartgynly. Mysal üçin, terrorçylyga garşy göreş bahanasy bilen bosgunlaryň köplenç Hytaýa we Özbegistana kowulýandygyny görýäris. Bu bizi gaty aladalandyrýar, sebäbi Özbegistanda adam hukuklarynyň çynlakaý bozulmagy amala aşyrylýar. Adamlary gynamak we ezmek ol ýerdäki günüň tertibi. Andijandaky pajyganyň ýagdaýlary entek derňelmedi. Iýun aýynda Merkezi Aziýanyň täze strategiýasyny kabul etjek Ýewropa Bileleşiginiň Özbegistanda adam hukuklary ýagdaýynyň gowulaşmagyny talap eder diýip umyt edýäris. Ýa-da mysal üçin Türkmenistany alyp göreliň. Söz azatlygy hukugyny ulanmak ýa-da beýlekiler üçin adam hukuklaryny talap etmek kararyna gelen adamlaryň ol ýerde yzarlanmagyndan aladalanýarys. Amnesty International häzirki wagtda tankydy hasabat üçin tussag edilen iki žurnalistiň boşadylmagy üçin halkara derejesinde kampaniýa alyp barýar. Ýarag saklamakda aýyplandylar, ýöne bu hakykaty subut edip bilmediler. Olar bilen bilelikde başga bir žurnalist tussag edildi. Ol gynaldy we biz indi diri däl öýdýäris. Şonuň üçin bu sebitde, ilkinji nobatda Özbegistanda we Türkmenistanda adam hukuklarynyň çynlakaý bozulmagy bolup geçýär.
Gazagystanyň Ýewropadaky Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň indiki başlygy bolmak islegi barada näme pikir edýärsiňiz?
-Meniň pikirimçe, Gazagystan bu ýagdaýdan peýdalanyp, ýurtdaky adam hukuklary ýagdaýyny gowulandyrmaly. Hususan-da, häkimiýetleriň oppozisiýa işgärlerine bolan garaýşyna tankydy baha berýäris. Emma ÝHHG, adam hukuklarynyň berjaý edilişine ýakyndan gözegçilik edýän guramadyr. Şonuň üçin Gazagystan goňşy ýurtlarda-da, içerde-de ýagdaýy gowulaşdyrmak üçin has köp iş etmeli. Meniň pikirimçe, Gazagystan gaty ir wasp edilýär. Elbetde, ol ýerdäki ýagdaý Özbegistandan has gowy. Ýöne üstünlikli adam hukuklary syýasatynyň hakyky çäresi ýurduň içinde anyk çäre.
Gazagystan ýaňy-ýakynda Prezident Nazarbaýewiň ömürboýy döwlet baştutany bolup galmagyna rugsat berýän kanun kabul etdi ...
- Tejribe, syýasatçynyň ýokary döwlet edarasyna diňe çäkli wagt üçin saýlananda has gowudygyny görkezýär. Wezipelerini gowy ýerine ýetirmeýän bolsa, başga birine ses berip bilersiňiz. Şeýlelikde, Gazagystanda kabul edilen karar, elbetde, ýalňyşlyk.
Iň soňky sorag Owganystan hakda. Bu ýurtda adam hukuklarynyň goralmagy barada hatda nä derejede gürleşip bileris?
- Gözegçilik edýän sebitimizde ýagdaý ýaramazlaşdy. Owganystanda kazyýet we hukuk ulgamynyň döredilmegi öňe gitmedi. Emma beýle ulgam bolmasa adalaty netijeli dolandyrmak we türmelerdäki ýagdaýy gözegçilik astynda saklamak mümkin däl. Mekdepleriň gurluşygyna we okuw işlerine-de uly umyt baglaýardyk. Emma geçen ýyl üç ýüz elli gowrak mekdep syýasy basyş astynda ýapyldy we iki ýüzden gowrak mekdep ýakyldy. Germaniýada Owganystanda birnäçe nemes esgeriniň ölümi barada jedel dowam edýär. Ýöne, umuman alanyňda, Talyban bilen daşary ýurt bölümleriniň arasynda bolup geçen terrorçylykly hüjümler we harby çaknyşyklar netijesinde köp owgan raýaty öldi. Ol ýerdäki durmuş barha kynlaşýar.
Amnesty International guramasynyň German bölüminiň baş sekretary Barbara Lohbiler habarçymyz bilen geçirilen aýratyn söhbetdeşlikde aýtdy.
"Nemes tolkuny"
