Türkmen häkimiýetleri tussaglar üçin günä geçişleri yzygiderli yglan edýärler. Emma türme kameralary boş däl. DW, günä geçiş geçirilende Aşgabadyň nämä gönükdirilendigini anyklady.
Fewral aýynyň başynda Türkmenistanyň prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedow karary bilen 859 tussagyň günäsini geçdi. Bu gezek bagyşlanmagyň sebäbi milli baýram - 19-njy fewralda bellenilýän Baýdak güni boldy.
"Türkmenleriň nou-hau-sy"
Bolgariýada işleýän Türkmen Helsinki gaznasynyň (THF) başlygy Täjigül Begmedowanyň DW bilen geçirilen söhbetdeşlikde aýdyşy ýaly, ýylda birnäçe gezek geçirilýän günä geçişler, hökümetiň öz halkynyň aladasyny edýändigini we gytaklaýyn tussaglara aýlanýandygyny görkezýän türkmenleriň nou-hau-sy. Ýylda günä geçişleriň sany ýylda tussag edilenleriň sanyndan köp däl, ýöne kazyýetiň häkimiýetleriniň adamlaryny sürüde saklaýan yzygiderli aýlawy bar. soň bolsa häkimiýetler olary boşadýarlar, diýip adam hukuklaryny goraýjy dowam edýär.
Prezidentiň töweregindäkiler, her bir adam üçin günä geçiş sanawyny gaty ünsli taýýarlaýar. Jenaýat işiniň derejesi nukdaýnazaryndan däl-de, eýsem häkimiýetlere wepalylyk nukdaýnazaryndan. Bagyşlar ýylda birnäçe gezek bolup geçýär, esasan ownuk ogurlyklar, neşe serişdeleri bilen tutulanlar we ş.m sebäpli türmä gidenlere degişlidir.
Mundan başga-da, kanuny bozan hukuk bozujylar birnäçe aýyň içinde ýene boşadyljakdygyna ynanýarlar, sebäbi para ýa-da beýleki usullar bilen, esasan, para sebäpli, "ýokary wezipeli adamlar" üçin boşluk tapýarlar we sanawa girerler"-diýip, Täjigül Begmedowa dowam edýär. Onuň sözlerine görä, dissidentler we syýasy işlerde günäkärlenýänler gaty seýrek bagyşlanýar.
Baýdak kimiň eline?
Synçylar şu günki Baýdak güni bagyşlananlaryň arasynda kimdir biriniň bardygyny ýa-da ýokdugyny aýdyp bilmeýärler - köpçülikleýin günä geçişleri aýlamak tejribesini girizen Saparmyrat Nyýazowyň döwründen tapawutlylykda sanawlar häzir çap edilmeýär. Umuman alanyňda, bu kategoriýadaky adamlaryň boşadylmagy şu wagta çenli iki düzgüniň birine düşdi, THF-nyň başlygy DW-ä düşündirýär. Birinjisi, Annagurban Amanglyjowyň we Sapardurdy Hajyýewiň bir ýyl ozal boşadylşy ýaly halkara guramalarynyň Türkmen hökümetine edýän yzygiderli we güýçli basyşy. Hatda BMG we UNESKO olaryň boşadylmagy barada Aşgabat şäherine ýüzlendiler.
Täjigül Begmedowa: "Ikinji kriteriýa, türmedäki saglygyna çynlakaý zyýan ýetiren şol syýasy tussaglaryň türmede ölmezligi üçin boşadylmagy bilen baglanyşykly, sebäbi bu daşary ýurtly hukuk goraýjylaryň tankytlaryna goşmaça sebäp bolar"-diýdi.
Olary diri görkeziň ...
Şeýle-de bolsa, bu kriteriýalara laýyk gelýän bir topar tussag bar, ýöne olaryň boşadylmagy mowzugy häkimiýetleriň tapmagy. 2002-nji ýylyň noýabr aýynda Türkmenbaşy janyna kast etmek synanyşygyna gatnaşandygy üçin günäkärlenen "noýabrçylar" hakynda aýdýarys. Mundan başga-da, halkara guramalaryň köp sanly haýyşyna garamazdan, Aşgabat henizem olaryň saglyk ýagdaýy barada maglumat bermeýär we garyndaşlaryna baryp görmäge rugsat bermeýär.
Türkmen metbugatynyň täze prezidentiň günäsiniň geçilmegi barada habar beren wagtynda, Wenada ÝHHG-nyň Mejlis mejlisiniň (ÝHHGMM) gyşky mejlisinde hukuk goraýjy aktiwistler “Olara diri görkeziň” çäresini geçirdiler. Ýewropadaky Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň agzalary bolan ýurtlaryň mejlis agzalaryna bu adamlaryň ykbaly barada ýatlatmagy maksat edinýär.
"ÝHHG-nyň şeýle çäräni geçirmek baradaky ylalaşygy, Türkmenistandaky türmelerde ýitirim bolan adamlaryň ykbalyny anyklamak üçin ýokary syýasy derejedäki gyzyklanmany görkezýär. Bu meseläniň aprel aýynda ABŞ-da garaljakdygy görünýär"-diýip, Wenada ýaşaýan türkmen oppozisioneri Nurmuhammet Hanamow DW-ä aýtdy. Şu wagta çenli bu tussaglaryň ýagdaýy barada gaty az maglumat bar, sebäbi boşadylanlaryň az sanlysy ýa bir oba iberilýär ýa-da diňe syýahat gadagançylygynyň sanawyna girýär we respublikadan çykyp bilmeýär - diýip syýasatçy sözüni dowam etdirýär.
Ýörite topar
Şeýle-de bolsa, 2003-nji ýyldaky wakalar bilen baglanyşykly azatlykdan mahrum edilenleriň biri türkmenistandan çykmagy başardy. Russiýanyň “Memorial” adam hukuklary merkeziniň wekili Witaliý Ponomarew onuň bilen duşuşyp bildi. "Bu adam "hasabat bermezlik" maddasy boýunça iş kesildi." 2007-nji ýylda “noýabrçylaryň” esasy bölegi saklanýan gizlin türme “Owadan-Depä” geçirildi. Mysal üçin, "noýabrçylaryň" beýlekiler üçin elýeterli bolmadyk ýörite blokda saklanandygyny we kameralaryndaky penjireleriň bellikleri atmak we beýleki tussaglar bilen aragatnaşyk saklamak mümkinçiliginden mahrum etmek üçin demir galkanlar bilen diwarlanandygyny"- Adam hukuklaryny goraýjy DW-ä aýtdy.
Onuň sözlerine görä, 2002-nji ýylyň noýabr aýynda bolup geçen wakalara gönüden-göni ýa-da gytaklaýyn gatnaşandygy üçin iş kesilenleriň sany altmyş töweregi adamdy (bu san 2003-nji ýylyň ýanwaryndan Türkmen metbugatynda resmi neşirden alyndy). "“Emma, işimiziň görkezişi ýaly, Türkmenistanda prosesler şu seneden soň dowam etdi we şu günki maglumatlara esaslanyp, bu görkeziji bir ýarym esse iki esse ýokarlandyrylmaly. Mundan başga-da, bu sanawdan takmynan dörtden biriniň tussaglykda ölendigi barada netijä geldik"-diýip, Witaliý Ponomarew sözüni dowam etdirýär.
Diriler we ölenler
"Asyl sanawdan birnäçe adam boşadyldy. Bular on ýyla çenli azatlykdan mahrum edilenler. Olaryň hemmesi diýen ýaly möhleti gutarandan soň boşadyldy, ýöne kadadan çykmalar bardy, mysal üçin, 2007-nji ýylda prezidentiň karary bilen. Umuman, men türmede ölen "noýabrçylaryň" sanynyň boşadylanlaryň sanyndan köpdügine ynanýaryn"-diýip, “Memorialyň” Merkezi Aziýa maksatnamasynyň müdiri aýdýar.
THF-nyň başlygy Täjigül Begmedowa: " Bu meseläni çözüp başlasaňyz, özi bilen ylhamlaryň gar topuny alyp barar, olar bolsa buny etmekden gorkýar, sebäbi häzirki hökümete baha bermeli bolar, Nyýazowyň hökümeti tarapyndan edilen jenaýatlaryň üstüni açar" -diýdi.
http://www.dw.de/живые-и-мертвые-кого-не-милует-туркменский-президент/a-17440418
