Soňky iki hepdäniň dowamynda türkmenleriň ýörite hyzmatlary, esasanam Türkmenistanyň Migrasiýa gullugy, ýurduň raýatlarynyň daşary ýurda gitmegine çynlakaý päsgelçilik döredýär. Ilki bilen ejir çekýänler goşa türkmen we Russiýa raýatlygy bolanlar, şeýle hem Türkmenistany terk edip, daşary ýurt okuw jaýlaryna girmäge synanyşýan ýaşlardyr.
Ynsan hukuklary boýunça Türkmen başlangyjy, dürli bahana bilen ýörite hyzmatlaryň wekilleriniň aýry-aýry toparlara ýa-da raýatlara ýurtdan çykmagyna rugsat bermedikleri barada birnäçe gezek habar berdi.
Hereket azatlygy hukugy esasy adam hukuklaryndan biridir. Şeýle-de bolsa, Türkmenistanyň Daşary işler ministrligi 7-nji iýulda beren beýanynda bu meseläni hakykatdanam ykrar etdi, ýörite hyzmatlaryň hereketlerini ýurduň konstitusiýasynyň ýedinji maddasy (“Türkmenistanyň raýaty başga bir döwletiň raýaty hökmünde ykrar edilmeýär”) we beýleki kanunlar bilen delillendirýär.
1993-nji ýylyň goşa raýatlygy baradaky türkmen-rus şertnamasyna laýyklykda on müňlerçe türkmen raýaty rus raýatlygyny aldy. Kanuny taýdan bu halkara resminama ýatyrylmady. Türkmenistan Daşary işler ministrliginiň göz öňünde tutýan Türkmenistanyň konstitusiýasyna laýyklykda halkara şertnamalary ýurduň içerki kanunlaryndan ileri tutulýar. Daşary işler ministrligi tarapyndan agzalan şol bir Konstitusiýada 46-njy madda bar, oňa laýyklykda "raýatyň ýagdaýyny erbetleşdirýän kanunyň yza çekilýän güýji ýok".
Türkmenistanyň raýatlarynyň ýurtdan çykmagy üçin ýene bir mesele Serhet we migrasiýa gullugynyň daşary ýurt syýahaty üçin täze türkmen pasportynyň bolmagydyr. Bu talap esasanam daşary ýurtlardaky okuw jaýlaryna girmek üçin syýahat etmäge synanyşýanlara degişlidir.
Türkmenistan hökümetiniň karary bilen häzirki pasportlaryň 2013-nji ýylyň 10-njy iýulyna çenli hereket edýändigine garamazdan, daşary ýurda gidýänleriň täze pasporty bolmaly. Täze pasportyň ýoklugy howpsuzlyk gullugy tarapyndan ýurtdan çykmak hukugyny inkär etmek üçin ulanylýar.
Maglumatlarymyza görä, goşa raýatlygy bolanlara we şu we geçen ýyl orta mekdebi gutaranlara täze türkmen pasportlary berilmeýär.
Ýurtdan çykjak bolanda we täze türkmen pasportyny aljak bolanda goşa türkmen we Russiýa raýatlygy bolan adamlara ýurtlaryň biriniň raýatlygyndan meýletin ýüz öwürmek teklip edilýär.
Türkmen häkimiýetleri, Daşary işler ministrliginiň beýanyna garamazdan, öz kanunlaryny bozýandyklaryny gowy bilýärler we Türkmenistanyň kanunlaryna görä ne öz, ne-de esasanam başga bir ýurduň raýatlygyndan adamy mahrum edilip bilinmejekdigini. Şonuň üçin adamlary umytsyz diýen ýaly ýagdaýa salýan ýörite hyzmatlar, adamlary başga raýatlygyndan meýletin ýüz öwürmegi talap edýär.
Türkmen raýatlygyndan “meýletin” ýüz öwürmegiň aýdyň mysaly jemgyýetçilik aktiwistleri Andreý we Ýewgeniý Zatokanyň mysalydyr. Andreý aýaly bilen türkmen raýatlygyndan ýüz öwürýän beýannama ýazandan soň türmeden boşadyldy.
Hukuk nukdaýnazaryndan girmesek-de, türkmen häkimiýetleriniň öz raýatlaryna çylşyrymly we rehimsiz çemeleşmegi geň galdyryjydyr. Adamlar syýahatyny öňünden meýilleşdirip, petek satyn aldylar, syýahata taýyn boldular, köp wagt, beýnilerini we pul sarp etdiler, we diňe Aşgabat howa menzilinde ýurtdan çykyp bilmejekdiklerini öwrenýärler.
Näme üçin iň soňky pursatda, uçara münmezden ozal ýüzlerçe adamy duruzmak we olary ýurtdan çykarmazlyk, howsala we tolgunma döredip, geljege näbellilik we gorky ekmeli? Näme üçin Russiýada, Gazagystanda, Ukrainada we beýleki ýurtlarda okamagy arzuw edýän ýaşlar muny edip bilmeýärler, sebäbi indi hiç kim täze pasportyň zerurlygy barada öňünden duýduryş bermedi? Näme üçin türkmen metbugatynda bu barada düşündiriş ýok? Ýeri gelende aýtsak, Türkmen Daşary işler ministrliginiň ýokarda agzalan beýany ýurduň içinde çap edilmedi. Näme üçin? Näme üçin adamlara näme we nädip has gowy etmelidigini dogry düşündirip bilmeýärler? Näme üçin adamlar tomusda, garyndaşlaryny we dostlaryny görmäge, mekdebi gutaranlar okuw jaýlaryna girmäge başlanda başladylar? Umuman aýdanyňda, näme üçin türkmen ýolbaşçylary tarapyndan öz raýatlarynyň hukuklaryna we öz konstitusiýasyna şeýle ýigrenji garaýyş bar?
Bu soraglaryň jogaplary diňe bir türkmen raýatlary däl, eýsem BMG, ÝHHG, ÝB, beýleki halkara guramalarynyň wekilleri we iň soňkusy Russiýa Federasiýasynyň hökümeti üçinem gyzyklanma döretmeli.
Adam hukuklary boýunça türkmen başlangyjy
