"OWADANLYK SANJYMARY ÜÇIN JERIME", "DAR KÖÝNEKLERE WE GÖWSÜŇI GALDYRYJYLARA GADAGANLYK", "IŞE GIDEŇDE MILLI GEÝIMLI GITMEK TEKLIBI", "AHLAKLY GÖZEGÇILIK PATRULLARY".....- WE BULARYŇ HEMMESI TÜRKMENISTANYŇ AÝAL-GYZLARYNYŇ "TÄZE HAKYKATY" HAKYNDA
31 ýaşly Dursoltan Taganowa iş gözlemek üçin Türkmenistandan giden ýüzlerçe müň migrant işçiniň biridir we adam hukuklary topary bolan Türkmen Helsinki gaznasynyň başlygy 63 ýaşly Täjigul Begmedowa bu meselede düzgünler bilen ylalaşmaýan aýallaryň bir nesli barada aýdýar.
"TOMSUŇ JOKRAMA YSSYSYNDA GALYŇ MAHMAL KÖÝNEKLER"
Täjigul Begmedowa : Garaşsyzlykdan ozal Türkmenistan beýle ýapyk däldi. Göz öňüne getirmek kyn, ýöne erkeklerimiz progressiwdi, aýallara degişlilikde hukuklarymyzy goramaga mümkinçiliklerimiz bardy. Gynandyryjy, ýöne şondan bäri- yza patriarhal durmuş ýoluna çynlakaý ädim ätdik . Häzirki wagtda Türkmenistanyň ilatynyň aglaba böleginde ne hünär, ne-de hünär almak mümkinçiligi bar. Mekdebi gutaran 82 000 adamdan diňe 15 000 okuwyny dowam etdirýär, bu gaty az. Bilim edarasyna girmek üçin para tölemeli. Degişli derejedäki häkimiýet başyndaky adamlar milli gözelligiň ýüze çykmagy hökmünde “owadan däp-dessurlary” wagyz etmek bilen meşgullanýarlar, aslynda bu düýbünden dogry däl.
Birnäçe wagt ozal ýaş aýallara daşary ýurda - okamaga, işlemäge rugsat berilmedi. "Ol ýerde näme bilen meşgullanarlar, kim biler" diýen sözler bilen. Belki okarlar? Pikir etmediňmi ?!
Dursoltan Taganowa : Maslahatlaşylmadyk gadaganlyklar we düzgünler resmileşdirilmedi, ýöne döwlet edaralarynyň ýolbaşçylary olary gol astyndaky aýallara mejbur edýär. Dilden çykarylan karar, ähli dikligine - çagalar bagyna çenli ýerine ýetirilýär. Köçelerde "ahlakly gözegçilik patrullaryny" tapyp bilersiňiz. Görkezmeleri ýerine ýetirmeseňiz, jerime salynyp bilersiňiz.
Täjigul Begmedowa: Türkmenistanyň garaşsyzlygynyň başynda institutda işledim we häkimiýeti ele alan patriarhal garaýyşly erkekleriň aýallara "täze" düzgünleri girizmäge synanyşandyklaryna syn etdim. Bir gezek bölümde bize indi milli eşikli instituta gelmelidigimizi aýtdylar. Howanyň, rahatlygyň we arassaçylygyň ähmiýeti ýok! Tomusda galyň mahmal köýnek geýmeli bolduk. Göz öňüne getiriň, ol wagtlar men, diňe institutyň ähli erkekleri - rektor we bölüm müdirleri hem milli erkek geýim geýenlerinde (harem balak, giň eşik, sütükli goýun şlýapa-telpek we aýakgap-çokaý) milli köýnek geýjekdigimi aýdyp biljek wagtlarymdy. Bolgusyzlyk derejesine ýetip, dokalan portfellerini horjun haltalary bilen çalyşmagy maslahat berdim. Belki, bu ýagdaýda smartfonlardan, kompýuterlerden, awtoulaglardan, uçarlardan başlap geçip, eşekleriň çeken arap arabalaryna geçiň? Men ýeke däldim, bizi eşitdiler! Uzak wagtlap bu sorag gozgalmady. Emma kem-kemden güýçli, esasanam radikal adamlar bu karara itergi berdiler. Diňe milli uzyn köýnek däl-de, ýaşyl geýmek zerur diýen netijä geldiler. Köp edaralar belli bir ýaglyk, aýakgap modellerini talap edýärler ...
Dursoltan Taganowa: Milli eşigimiz gaty owadan. Emma, mysal üçin, däp-dessurlaryna hormat goýýan ýaponlar, kimonos däl-de, ofisde iş eşigi geýýärler. Gözellik salonlaryna baryp görmegeý bolmak gadagan edilmegi - Botoks sanjymlary, kirpikleri uzatmak, dyrnaklar we käbir beýleki amallar hem aýylganç görünmeýär. Dünýä bu barada işjeň tankyt etmäge başlasdykdan soňra, dürli söhbetdeşliklerde we sosial ulgamlarde şeýle gadaganlyklaryň ýokdugyny görkezmäge synanyşýarlar. Şeýle-de bolsa, käbir gözellik salonlary näbelli sebäplere görä käbir hyzmatlaryň sanawlaryny sanawyndan aýyrdy, käbirleri bolsa işini bes etdi. Dar köýneklere, göwüs galdyryjylara, plastiki operasiýalara aýdylmadyk gadaganlyk hem degişlidir. Hiç kimiň zenany daş keşbini düzetmek mümkinçiliginden mahrum etmäge hukugy ýok! Onuň ýara yzlary, dogluş kemçilikleri bolup biler. Şeýle ýagdaýlarda nähili bolmaly? Bize aýdylýar: "Siz bu çäräni bilmeýärsiňiz!" Biz: "Bu hukuklaryň bozulmagy!" Bize jogap berýärler: “Zenan, agzyňy ýum!”
"Boýun boluň we hyzmat ediň"
Täjigul Begmedowa : Bir wagtlar maşyn sürmek aýal üçin utandyryjy kär hasaplanýardy.Ýaňy-ýakynda, bir ýyllap aýallara sürüjilik şahadatnamasy berilmedi. Iň soňky habarlardan: ýagdaý üýtgedi, häkimiýetler boýun egdiler. Ýöne uzak wagtlap däl.
Dursoltan Taganowa : Türkmenistanyň ýolbaşçylary aýallaryň özlerine şertleri bellemäge sebäp berýändigine ynanýarlar. Bu ýerde, patriarhal terbiýäimizi göz öňünde tutup, bu ýagdaýyň diňe erkekler tarapyndan däl, eýsem köp aýallar tarapyndan adaty hasaplanýandygyny aýtmak möhümdir. Adaty türkmen medeniýetinde erkek maşgala baştutanydyr, bir aýal nahar wagtynda we hemme zatda - öý dolandyryşynda, işde oňa boýun bolýar we hyzmat edýär. Käbir obalarda, mysal üçin, toýdan soň aýalyň gaýyn atasy, uly doganlary, adamsynyň daýysy we üstesine-de uzakdaky erkek garyndaşlary bilen bir ýyllap gürleşmäge hukugy ýok. Käbir maşgalalar gyzlaryň 6-njy ýa-da 7-nji synpdan daşary bilimini dowam etdirmegine rugsat bermeýärler.
Täjigul Begmedowa : Bäşinji synpda okaýarkam ejem maňa keşde gaýamagy, soň nahar bişirmegi, towuklary nädip arassalamaly, ýuwmaly, arassaçylyk, kir ýuwmagy we ütük etmegi öwretdi. 15-16 ýaş aralygyndaky her bir türkmen gyzjagaz, elbetde, bularyň hemmesini başarmaly. Bu erbet zat diyip hasaplamok. Mümkin, bularyň hemmesi maňa gowy bilim almaga päsgel bermedi. Meni we meniň hukuklarymy hormatlaýan progressiw ýanýoldaş bilen tanyşdyrdy.
Dursoltan Taganowa : Üçünji klasdan bäri erkekleriň sporty - dzýudo bilen meşgullanýaryn. Gyzlara gysga şortik we futbolka geýmäge rugsat berilmedi, diňe balak. Emma ejem muňa garşy däldi. Daşary ýurtlarda we ýurduň içinde köp sanly türkmen aýal-gyzlar öňden gender deňlige taýyn. Milli däp-dessurlary ýeterlik derejede alyp barýarlar, ýöne durmuşyň laýyk we amatly ýerlerinde.
