BMG-nyň Baş sekretary Pan Gi Munyň Merkezi Aziýa ýurtlaryna saparynyň öňüsyrasynda Amnesty International guramasynyň bu sebit boýunça hünärmeni Zulfiýa Abdullaýewa Azatlyk radiosyna interwýu berdi. Aşakda bolup geçen söhbetdeşligiň gysgaça mazmuny.
- Pan Gi Mun Prezident Berdimuhammedow bilen duşuşar diýlip garaşylýar. Adam hukuklary bilen baglanyşykly haýsy meseleleriň ara alnyp maslahatlaşylmagyny islediňiz?
“Gynansagam, häzirki, meniň pikirimçe, BMG-nyň Baş sekretarynyň Merkezi Aziýa soňky ikinji sapary, bu sebitdäki adam hukuklary ýagdaýynyň ep-esli ýaramazlaşýan döwrüne gabat geldi. Bu hakda ol ýerden gelýän maglumatlara esaslanyp gürleşýäris. Hususan-da, ýaňy-ýakynda Türkmenistanyň häkimiýetleriniň haýbat atmak we şantaj etmek arkaly habarçylaryňyzyň birini radioda işlemekden ýüz öwürmäge mejbur edendigini öwrendik.
Şeýle hem, soňky aýlarda Türkmenistanyň müňlerçe raýatynyň öýlerinden çykarylandygyny aýtmak gerek. Käbirlerine bu jaýlarda ýaşamak üçin degişli resminamalaryň ýokdugy aýdylýar, käbirlerine gurluşyk düzgünlerini bozandyklary aýdylýar. Bu ýa-da başga ýol bilen, bu adamlaryň köpüsi şu gün başlarynyň üstünde üçeksiz galýarlar, ýaşamak üçin ýerleri ýok;
Mundan başga-da, Aşgabatda we Türkmenistanyň beýleki şäherlerinde jaýlaryň diwarlaryndan we üçeklerinden şahsy emeli hemra çanaklaryny sökmek we aýyrmak kampaniýasy bar. Raýatlar diňe bir emläklerinden däl, eýsem maglumat almakdanam mahrumdyrlar.
Bularyň hemmesi BMG-nyň Baş sekretarynyň Türkmenistana saparynyň öňüsyrasynda, “BMG-Türkmenistan” görnüşinde adam hukuklary boýunça gepleşik guramagyň öňüsyrasynda bolup geçýär. Şol sebäpden, Pan Gi Mun bilen Prezident Berdimuhammedowyň duşuşygynda bu we beýleki meseleleriň hemmesiniň gozgaljakdygyna umyt edýärin. Mundan başga-da, ýakyn wagtda geçiriljek ýygnakda adam hukuklary özgertmesi bilen baglanyşykly umumy meseleleriň gozgalmagyny dälde, belli meseleleriň ara alnyp maslahatlaşylmagyny, bu çözgütde Türkmenistanyň prezidentiniň gönüden-göni gatnaşmagy ýagdaýy gowulaşdyrmagyna we adamlaryň ykbalyna oňyn täsir etmegini isleýäris.
- Golaýda Amnesty International uzak möhletli höküm çykarylan Mansur Mingelowyň işinde gyssagly çäre görmek barada çagyryş berdi. Ösüşler barada goşmaça maglumatyňyz barmy?
“Biz bu meselä ýakyndan gözegçilik etmegi dowam etdirýäris we M. Mingelowyň wekilleri bilen bilelikde dürli çäreleri görýäris. Şeýle-de bolsa, indi bu ugurda edilen zatlar hakynda hiç zat aýdyp biljek däl, hiç hili düşündiriş bermek entek ir diýip pikir edýärin; Şeýle-de bolsa, bu mesele gözegçilik astynda. BMG-nyň Baş sekretarynyň Türkmenistana eden sapary wagtynda Mansur Mingelowyň mowzugynyň gozgalmalydygyna ynanýarys, sebäbi Türkmenistanda etniki azlyklara wekilçilik edýän aktiwistiň ykbaly hakda gürleşýäris. Bu mowzugy gozgamak gaty kyn, sebäbi M. Mingelowuň işiniň maglumatlaryna görä etnik topara wekilçilik edendigi üçin jezalandyryldy.
- Türkmenistanda adam hukuklarynyň häzirki ýagdaýyna we öňe gidişine nähili baha berýärsiňiz? Ýurt haýsy tarapa barýar?
- Bularyň hemmesine düşünmek gaty kyn. Pan Gi Munyň diňe bir adam hukuklary meselelerini däl, eýsem Türkmenistan üçin howanyň üýtgemegi, durnukly ösüş we beýlekiler ýaly möhüm meseleleri ara alyp maslahatlaşmak üçin Türkmenistana gelýändigini bilýärin. Soňky ýyllarda ýurtda, esasanam täze prezidentiň häkimiýete gelmeginde köp wakalar bolup geçdi. Şeýle-de bolsa, bu ýerde, öňküsi ýaly, hökümetiň başga bir syýasy ugruny ösdürmek we durmuşa geçirmek üçin jedeller, gapma-garşylyklar üçin şert ýok.
Ilaty esasy raýat azatlyklary we raýatlara konstitusion hukuklaryny durmuşa geçirmek üçin giňişlik bermezden, durnukly ösüş, howanyň üýtgemegi, iş mümkinçilikleri we ş.m. ýaly ugurlarda öňegidişlik gazanmak kyn we mümkin däl. Türkmenistanda raýatlaryň hukuklarynyň we azatlyklarynyň çäkleri barha azalýar. Adamlar jemgyýetçilik syýasatynyň ösüşine gatnaşyp bilmeýärler, bu meseleler boýunça öz pikirlerini aýtmak mümkinçiliginden mahrum bolýarlar; Bu ýerde hemmeler jezadan gorkýarlar, adamlar häzirki syýasatyň işlemeýändigini aýtmaga het edip bilmeýärler. Şol sebäpden, Türkmenistanda adam hukuklary we ýaşaýyş derejesi begendiriji däl ...
