Özboluşly döwlet ideologiýasy düşünjelerini döretmegiň ajaýyp muşdaklary Merkezi Aziýanyň ýurtlarynda ýaşaýarlar. Dünýäniň beýleki ýerlerinde her bir meýdana mahsus kultlar bilen şeýle ideologiýa görnüşini tapmak kyn we bularyň hemmesi bir tarapdan döwlet ideologlary tarapyndan kabul edilýär we näme üçin adamlaryň häzir erbet, ýöne bir gün gaty gowy ýaşajakdyklaryny aklamak üçin işjeň ulanylýar. Türkmenistan bu meselede aýratyn üstünlik gazandy.
1992-nji ýylda Nyýazow “10 ýyllyk abadançylyk” maksatnamasyny yglan etdi, ýöne birnäçe ýyldan soň zyýany sebäpli “10 ýyllyk durnuklylyk” adyny aldy. Emma häkimiýet berk ele geçirilende, Türkmenbaşy adyny alan Nyýazow 21-nji asyry “Türkmen halkynyň altyn asyry” diýip yglan etdi. Bu ýagdaýda türkmenbaşy bir gün türkmen halky üçin has gowy durmuşyň geljekdigini wada bermeli däldi, karary bilen derrew geldi.
Aziýa prezidentleri buýsançlaryny ýene bir gezek sarsdyrýan dürli halkara wakalary, atlary, baýraklary we beýleki “birýulkalary (biderek zatlar) ” gowy görýärler, ýöne, gynansak-da, olaryň toplumy Afrikanyň kolonizasiýasy döwründe Mumbo-Ýumbo taýpasynyň ýolbaşçysynyň monjuklaryndan tapawudy ýok. Barmaklaryny bezän ullakan halkalaryň ulgamynda Halkara Garalamalar Federasiýasynyň hormatly agzasy ady, prezident Nyýazowyň beýleki atlary bilen bu meňzeşlikleri güýçlendirýärdi. Gazagystanyň ýolbaşçylygy 2009-njy ýylda ÝHHG-de başlyklyk etmek isledi, ýöne Gazagystanyň giýewisi sözünden dändi. ÝHHG-de ýurda wekilçilik edip, watanynda gözlenýänleriň sanawyna goýuldy. Gazagystanyň ýolbaşçylary dürli görnüşli integrasiýa arkalaşyklar görnüşinde - Ýewraziýadan Merkezi Aziýa çenli ätiýaçlyk “birýulkalaryna” dolanmaly boldular.
Ýa-da başga bir mysal. Düýbi adaty bir hadysa - dürli sebitlerden gelen wekilleriň aýlanmagyna esaslanýan BMG Baş Assambleýasynyň başlygynyň orunbasary hökmünde bir döwletiň saýlanmagy, türkmen ýolbaşçylarynyň içerki we daşary syýasatda gazanan üstünlikleriniň ykrar edilmegi hökmünde wagyz edildi. Bu ýurduň ýolbaşçylygyndaky arassalanan welaýatlar üçin başga bir hile dälmi? Ine, ýene biri: Türkmen Daşary işler ministrliginiň çuňlugyndan ýüze çykan Öňüni alyş diplomatiýasynyň sebit merkezini döretmek pikiri "sebit ýurtlarynyň ýolbaşçylaryndan we BMG-nyň ýolbaşçylaryndan gyzgyn goldaw tapdy". “Öňüni alyş diplomatiýasynyň” nämedigini we onuň adaty diplomatiýadan tapawudyny kim düşündirer? Dogrusy, “özygtyýarly demokratiýa” meselesindäki ýaly, ilki bilen bir at tapýarlar, soň bolsa manysy barada pikirlenýärler. Resmi maglumata görä, “... öňüni alyş diplomatiýasynyň sebit merkezi dürli soraglar we meseleler bilen meşgullanmaly, hususan-da sebitdäki ýagdaýa gözegçilik etmeli we seljermeli, BMG Baş sekretaryna degişli maglumatlary bermeli we maglumat alyş-çalşyny utgaşdyrmaly... ”. Emma, bagyşlaň, sebitde eýýäm şol bir, hatda has uly, mandat we iş tejribesi bolan bir gurama bar. Oňa ÝHHG diýilýär. Milli we sebit bölümleri we maksatnamalary bar. Şeýle hem BMG-nyň wekilhanalary we her ýurtda onuň maksatnamalary bar. Emma bu hünärmen, ÝHHG we beýleki zatlaryň asla birmeňzeş däldigine, keseki bolandygyna düşünip bilmeýär. Ýöne öz “birýulki” ýaly merkezi ajaýyp bolardy!
Arslan Mamedow (Aşgabat)
