Halkara adam hukuklary guramasy "Freedom House" "Dünýädäki azatlygyň ýagdaýy" (Dünýädäki azatlyk 2014) indiki ýyllyk hasabatyny neşir etdi.

Freedom House, 1973-nji ýyldan bäri dünýädäki erkinligiň ýagdaýy we oňa goşulan reýtingler barada hasabat taýýarlaýar. Täze hasabatda 195 döwletde we 14 sebitde döwlet derejesi bolmadyk syýasy we raýat azatlyklarynyň derejesi baradaky çaklamalar bar. Ähli ştatlar şertli ýagdaýda syýasy we raýat azatlyklaryny üç topara bölýärler: “erkin”, “bölekleýin erkin”, “erkin däl”.

“Erkinlik” kategoriýa dünýä ilatynyň 40 göteriminiň ýaşaýan 90 ýurduny öz içine alýar. Günbatar Ýewropa we Demirgazyk Amerika ýurtlary adatça bu ýerde ýolbaşçylyk edýärler, bu ýerde demokratik institutlaryň we raýat azatlyklarynyň ösüş derejesi dünýäde iň ýokary diýlip ykrar edilýär. Şeýle-de bolsa, adam hukuklaryny goraýjylar häzirki döwürde, hatda köp asyrlyk demokratik däp-dessurlary bolan birnäçe ýurtda-da bu ýörelgelerden yza gaýdyp gelendigini bellediler. Postsowet döwletlerinden “erkin” kategoriýasyna Baltika döwletleri: Estoniýa, Latwiýa we Litwa degişlidir.

Geçen ýylyň ahyrynda dünýä ilatynyň 35 göterimini ýaşaýan 64 ýurt “bölekleýin erkin” boldy. Postsowet ýurtlarynyň arasynda “bölekleýin erkin” kategoriýasyna Ermenistan, Gruziýa, Gyrgyzystan, Moldowa we Ukraina, şeýle hem “näbelli statusy” bolan sebitler - Abhaziýa we Nagorno-Garabag degişlidir.

Elli bäş ýurt dünýä ilatynyň 25 göterimini “erkin däl” diýip kesgitleýär, ýarysyna golaýy bir ýurtda - Hytaýda ýaşaýar. Post-Sowet döwletleriniň arasynda bu kategoriýa Russiýa, Azerbaýjan, Belarus, Gazagystan, Täjigistan, Türkmenistan we Özbegistan, şeýle hem “näbelli statusy” bolan Günorta Osetiýa bar.

Guramanyň pikiriçe, dünýäde iň ygtybarsyz adamlar “erbetleriň iň erbedi” kategoriýasyna bölünen ýurtlaryň ýaşaýjylary bolup galýarlar: Eritreýa, Ekwatorial Gwineýa, Demirgazyk Koreýa, Saud Arabystany, Somali, Sudan, Siriýa, Türkmenistan we Özbegistan.

"Freedom House" guramasynyň hünärmenleriniň pikiriçe, syýasy we raýat azatlyklarynyň derejesi sekizinji ýyl bäri bütin dünýäde pese gaçýar. Häzirki hasabatda görkezilen 195 ýurduň arasynda 40 ýurt demokratik azatlyklar derejesinde gowulaşma görkezdi, 54 ýurduň bolsa ballarynyň ýaramazlaşandygyny gördi.

Hasabatda “awtoritarizmiň häzirki zaman görnüşi” dünýäde meşhurlyk gazanyp başlaýar, onda käbir döwlet ýolbaşçylary goşmaça raýat işjeňligini we syýasy oppozisiýany zor bilen ýok etmän, tertip-düzgüniň, kanunylygyň we gülläp ösmegiň görnüşini saklamak bilen awtoritar dolandyryşy durmuşa geçirýärler diýip bellenilýär.