Kongres tarapyndan talap edilýän Türkmenistan hakda Göçürme: "Adam hukuklaryny we demokratiýany goldaýan ABŞ-nyň hereketi" hasabaty ABŞ-nyň Döwlet departamenti tarapyndan 17-nji maýda çap edildi. Hasabatda ABŞ-nyň 92 ýurtda adam hukuklaryny we demokratiýany ösdürmek ugrundaky tagallalary jikme-jik görkezilýär. Döwlet departamentiniň saýlanan ýurtlarda adam hukuklary baradaky ýyllyk hasabatyny doldurýar.
Döwlet sekretary Kolin Powell hasabatyň sözbaşysynda "Her yklymda demokratiýa möhüm uzak möhletleýin maýa goýumlaryny goýýarys" -diýdi. Döwlete degişli däl guramalar, dini toparlar, oppozisiýa partiýalary, azlyklar we kärdeşler arkalaşyklary bilen janly raýat jemgyýetlerini ösdürmek üçin işleýäris."
Powell, şeýle hem Birmada Aung San Su Çi, Kubada Oswaldo Paýa we Zimbabwedäki Morgan Tswangirai ýaly adam hukuklaryny goraýjylaryň edýän tagallalaryna ýokary baha berdi. "Biz dünýädäki adam hukuklarynyň depelenmegine ünsi çekmek we demokratik özgerişlikleri amala aşyrmak üçin uly töwekgelçilik edýän ajaýyp erkekler we aýallar bilen agzybir" diýip belläp geçdi.
Döwlet sekretary Pauelliň hasabatynyň sözbaşysy:
Döwlet sekretary Kolin Pauelliň "Adam hukuklaryny we demokratiýany goldamak: ABŞ-nyň hereketi" sözbaşy Bütin dünýäde adam hukuklarynyň we demokratiýanyň ösdürilmegi diňe bir ýurdumyzyň iň çuňňur gymmatlyklaryny görkezmek bilen çäklenmän, eýsem esasy bähbitlerimize hem degişlidir. Esasy azatlyklara hormat goýulýan we raýatlaryň jogapkär hökümet edaralaryny saýlap bilýän dünýäsi üçin konflikt we bulam-bujarlyk ýüze çykmaýan, zulum we terrorçylyk ösüp bilmeýän umyt we mümkinçilik dünýäsi.
Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň adam hukuklary we demokratiýa ugrundaky işi öýde güýçli ikitaraplaýyn goldawdan peýdalanýar we köpüsi daşary ýurtdaky ýaranlarymyz we dostlarymyz bilen bilelikde amala aşyrylýar. Amerikalylar emele getirmäge we berkitmäge kömek eden halkara adam hukuklary mehanizmlerine buýsanýarlar. Adam hukuklarynyň bozulmagyna ünsi çekmek we demokratik özgerişlikleri amala aşyrmak üçin ägirt uly töwekgelçilik edýän ajaýyp erkekler we aýallar - Kubadaky Oswaldo Paýa, Zimbabwedäki Morgan Tswangirai we Birmada Au ng San Suu Chi bilen raýdaşdyrys.
Her yklymda demokratiýa üçin uzak möhletli maýa goýumlaryny goýýarys. Demokratik institutlary gurmaga kömek edýäris. Döwlete degişli däl guramalar, dini toparlar, oppozisiýa partiýalary, azlyklar we kärdeşler arkalaşyklary bilen janly raýat jemgyýetlerini ösdürmek üçin işleýäris. Ykdysady ösüş we durnukly ösüş üçin şertler döretmek üçin gowy dolandyryşy öňe sürýäris. Maglumat akymyny boşatmaga we erkin we adalatly saýlawlary üpjün etmäge kömek edýäris. Biziň alyş-çalyşlarymyz we beýleki maksatnamalarymyz arkaly ýaş nesilleri demokratik pikirler we prosesler bilen tanyşdyrýarys. Gruziýaly Mihail Saakaşwili ABŞ tarapyndan maliýeleşdirilýän alyş-çalyş maksatnamalaryna gatnaşan we özgertmelere itergi bermek kararyna gelen watanyna gaýdyp gelen köp sanly ýaş lideriň biridir. 2003-nji ýylda Saakaşwili täze demokratik saýlawlara alyp barýan parahatçylykly Gül rewolýusiýasyna ýolbaşçylyk etdi. Indi Prezident Saakaşwili we onuň halky, gündelik durmuşa geçiren demokratik ideallaryny durmuşa geçirmek üçin kyn mesele bilen ýüzbe-ýüz bolýarlar. Olara üstünlik gazanmak üçin elimizden gelenini edýäris.
Kongres tarapyndan döredilen, Adam hukuklaryny we demokratiýany goldaýan ýyllyk hasabat: ABŞ-nyň hereketi, Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň 2003-nji we 2004-nji ýyllarda adam hukuklarynyň bozulmagyny ýüze çykarmak we düzetmek, güýçli we durnukly demokratiýalary ösdürmek üçin bütin dünýäde nähili işleýändigini görkezýär. Prezident Buşuň aýdyşy ýaly "Erkinlige ymtylýan we reforma gözleýänlere ýüzlenme şu: Amerikanyň Birleşen Ştatlarynda berk we hemişelik ýaranlarynyň bardygyna ynanyp bilerler".
Döwlet sekretary Kolin L. Powell
TÜRKMENISTAN
Türkmenistan, prezident Saparmyrat Nyýazowyň agdyklyk edýän bir partiýaly döwleti bolup, ýurtda syýasy taýdan ýeke-täk ykrar edilen syýasy partiýa bolup galýan Demokratik partiýanyň awtoritar monopoliýasyny goldaýar. Nyýazow 1991-nji ýylda garaşsyzlykdan bäri prezident bolup gelýär we kanuny taýdan 2010-njy ýyla çenli dowam edip biler. 2003-nji ýylyň awgust aýynda Nyýazow Halk Geňeşiniň başlygy wezipesine saýlandy, bu oňa Prezident wezipesine mirasdüşer saýlanmagyna ep-esli derejede täsir etmäge mümkinçilik berýär. Hökümetiň tagallalary merkezleşdirilen hökümeti berkitmäge we prezidenti şöhratlandyrmaga gönükdirildi. Bir palataly mejlisiň hakyky garaşsyz ygtyýarlyklary ýok; Awgust aýynda Halk Geňeşi ony iň ýokary kanun çykaryjy organyň ýerine çalyşdy. Kazyýet ulgamyna Prezident Nyýazow gözegçilik edýärdi.
Türkmen hökümetiniň adam hukuklary baradaky ýagdaýy erbetleşdi we köp sanly çynlakaý hukuk bozulmalary dowam etdirdi. 2002-nji ýylyň 25-nji noýabrynda Prezident Nyýazowyň awtoulag kerwenine edilen ýaragly hüjümden soň adam hukuklary ýagdaýy erbetleşdi. Hüjüm bilen baglanyşykly derňewiň dowamynda işgärler tarapyndan adam hukuklarynyň depelenmegi barada köp sanly ygtybarly habar bar, şol sanda güman edilýänleriň ýüzlerçe garyndaşlarynyň gynalýandygy we tussag edilendigi barada ygtybarly habarlar bar. Ýewropadaky Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasy (ÝHHG) we BMG Adam Hukuklary Geňeşi bu hasabatlary derňemek üçin halkara wekillerini ibermegi teklip etdi; hökümet beýle saparlary ýeňilleşdirmekden ýüz öwürdi. 2003-nji ýylyň dowamynda we 2004-nji ýylyň başynda hökümet rejime abanýan howplara jogap hökmünde repressiýalaryny güýçlendirdi. 2003-nji ýylyň başynda hökümet döwlete garşy kesgitlenmedik jenaýatlar üçin ömürlik höküm çykardy we raýatlary üçin çykyş wiza düzgünini girizdi, bu bolsa türkmen raýatlarynyň daşary ýurda gitmegini kynlaşdyrdy. Çykyş wizalary baradaky talap 2004-nji ýylyň ýanwar aýynda resmi taýdan ýatyryldy. 2003-nji ýylyň Sanjar aýynda hökümet jemgyýetçilik guramalary we dini toparlar barada birleşmek we din azatlygyny çäklendirýän kanunlary kabul etdi, hasaba alynmadyk işler üçin jenaýat sanksiýalaryny girizdi. Hökümet söz azatlygyny berk çäklendirýär we metbugat azatlygyna rugsat bermeýär. Söz azatlygy we birleşmek azatlygynyň çäklendirilmegi sebäpli ýurtda adam hukuklary toparlary ýok.
[...]
2003-nji maliýe ýylynda ABŞ-nyň Türkmenistanda demokratiýany ösdürmek maksatnamalary üçin takmynan 4,7 million dollar sarp etdi, şolardan 2,8 million dollary ABŞ-daky okuw we alyş-çalyş maksatnamalaryna bölünip berildi.
[...]
Waşington faýly.
