Günbatar haçan saýlawlary erkin we adalatly hasaplaýar? Jogap, neoliberal ortodoksallygy ret edýän we daşary syýasatyny Waşingtonda ýa-da Brýusselde esaslandyrmakdan ýüz öwürýän hökümete ýeňiş getirenlerinde. ABŞ we Ýewropa Bileleşigi (ÝB) Lukaşenkanyň gaýtadan prezident saýlanmagyndan soň Belarusa garşy berk sanksiýalary yglan edeninden soň başga netijä gelinmeli däl.
Köpler sanksiýalara mynasyp diýip pikir edip bilerler, ahyrsoňy, saýlaw Ýewropadaky Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasy tarapyndan ýazgaryldy we respublikadaky adam hukuklary ýazgysy Amnesty International tarapyndan ýiti tankyt edildi. Emma Lukaşenka (we garşydaşlarynyň köpüsi Belarusda ilatyň aglaba köplüginiň goldawyny alýandygyna ynanýarys) hakda iň erbet zat hasaplasak-da, bu öňki Sowet respublikasynyň beýleki hökümetleriň şowsuzlyklary bilen deňeşdirilende demokratiýany ösdürmekdäki şowsuzlyklaryna Günbatar jeza bermegiň ýerine sahylyk bilen sylaglady.
Müňlerçe syýasy tussagyň we gynamalaryň giňden ulanylmagyna garamazdan, hiç kim Müsüre garşy sanksiýalar barada gürleşmeýär; Munuň tersine, Hosni Mubaregiň ýurdy ABŞ-nyň daşary ýurt kömegini alýan ikinji ýerde durýar. Kondoliza Raýs ÝHHG-nyň Belarus baradaky hasabatyny oňaýlasada, bu guramanyň Türkmenistan ýaly Merkezi Aziýa döwletleri bilen baglanyşykly çykaran kararyna täsir bildirmäge taýyn däl ýaly, ÝHHG-nyň metbugat sekretary Hrair Balýanyň "hatda plýuralizmiň meňzeşligi" ýokdugyny aýdýan ýurdy."
ABŞ we onuň Ýewropadaky ýaranlary demokratiýanyň we adam hukuklarynyň tüsse ekranyny özleriniň halamaýan rejimlerine zyýan ýetirmek üçin ulanýarlar, şol bir wagtyň özünde-de öňdebaryjy ýurtlarda demokratiýa amallaryna we adam hukuklarynyň bozulmagyna göz ýumýarlar. Erkin saýlawlaryň geçirilendigine garamazdan, Amerikanyň Birleşen Ştatlary birnäçe hökümeti "demokratiýa" diýip atlandyrdy: 1960-njy ýyllarda Gwatemala, 1970-nji ýyllarda Çili, 1980-nji ýyllarda Nikaragua, 1990-njy ýyllarda Ýugoslawiýanyň galyndylary. Şahyň Eýrany, Pinoçetiň Çili we Suhartyň Indoneziýasy ýaly ýurtlarda günbatarly tarapdar diktatorlar sahylyk bilen pul bilen üpjün edildi.
Erkin işleýän 21 partiýa we gülläp ösýän oppozisiýa metbugaty bolan ýurtda üç sany demokratik saýlawda ýeňiş gazanyp, Slobodan Miloşewiçiň bilşi ýaly Günbataryň sizi diktator diýip atlandyrmajakdygyna kepil geçip bilmeýär. Slobo Ýugoslaw söweşlerindäki roly sebäpli däl-de, eýsem Günbataryň halamaýan "üýtgedilmedik" Ýugoslaw Sosialistik Partiýasyna wekilçilik edendigi sebäpli diktator diýlip atlandyryldy.
Wenezueladaky Ugo Çawez bilen Günbatarda-da şeýle problemalar bar. Çawez ABŞ-nyň öňki prezidenti Jimmi Karter tarapyndan tassyklanan referendumda wenezuelalylaryň 58% -i tarapyndan goldanylsa-da, Toni Bleýr ony "dünýä jemgyýetçiliginiň kadalaryna boýun egmäge" çagyrdy. Bu "düzgünler", Günbataryň dünýäni boýun egdirýän sosial we ykdysady nagyşlaryny tassyklaýan ýaly.
Lukaşenka üçin berlen sesleriň 83% -iniň gaty ýokarydygy aýdylýar; Şeýle-de bolsa, 2004-nji ýylda Gruziýada geçirilen prezident saýlawynda NATO-ny goldaýan we ÝB agzasy Mihail Saakaşwili 97% ses alanda, Günbatarda hiç kim şübhe döretmedi. Gruziýanyň raýat jemgyýetiniň ýolbaşçylary ýurduň awtoritar ugruna nägilelik bildirenlerinde, Günbatar dymdy.
Ukrainada, hepdäniň ahyrynda geçiriljek saýlawlaryň sahnalary, şeýle hem bir ýyl mundan ozal Günbatar tarapyndan goldanýan pyrtykal rewolýusiýasy köpler üçin ajy täsir galdyrdy. Demokratiýanyň ýaýramagy, garaşsyz halklaryň isleýän sosial-ykdysady ulgamyny saýlamak hukugyna hormat goýmak baradaky ähli gürrüňlere garamazdan, Günbatar bu zatlaryň hemmesini isleýär.
Neil Klark,
The Guardian, Angliýa.
Terjime InoSMI.Ru
