15-nji maýda Waşingtonda ABŞ-nyň Helsinki komissiýasy Merkezi Aziýadaky syýasy tussaglar bilen ýagdaý barada brifing (gysga maglumat metbugat konferensiýasy) geçirdi.
Çykyş edenleriň arasynda, hususan-da “Özbegistanyň Gün koalisiýasynyň” başlygy we öňki syýasy tussag Sanjar Umarow, ABŞ-nyň Halkara Dini Erkinlik Komissiýasynyň baş syýasat bilermeni Keýti Kosman we Žurnalistleri goramak komitetiniň (ŽGK) Ýewropa we Merkezi Aziýa maksatnamasynyň gözlegçisi Muzaffar Süleýmanow bar.
Brifingde sebitdäki post-sowet ýurtlarynyň hemmesinde syýasy tussaglaryň ýagdaýy gözden geçirildi. Syýasy aýyplamalar bilen azatlykdan mahrum edilenleriň köpüsiniň Özbegistandaky we Türkmenistandaky türmelerde saklanýandygy bellenildi.
Käbir hökümetler durnuklylygy üpjün etmek we ekstremizme garşy göreşiň iň möhümdigini öňe sürýärler, ýöne syýasy gatnaşyga, dini azatlyga we garaşsyz žurnalistika we raýat jemgyýetine çäklendirilen kanunlaryň ýaramaz täsir etjekdigi barada aladalar bar.
Muzaffar Süleýmanowyň belleýşi ýaly, ýurtda garaşsyz habar beriş serişdeleriniň ýoklugy, ilatyň we halkara jemgyýetçiliginiň, iň bolmanda, hökümetiň korrupsiýasy, adam hukuklarynyň bozulmagy, tebigy we adamzat betbagtçylyklary ýaly howplar barada ýeterlik maglumat berilmezligine sebäp bolýar, hroniki keselleriň ýaýramagy we sebitdäki sosial-ykdysady we syýasy ösüşe päsgel berýän beýleki meseleler. Bütindünýä jemgyýetiniň Merkezi Aziýadaky bähbitli gyzyklanmalary erkin metbugatyň bu we beýleki sebit howplaryna garşy göreşdäki ähmiýetini gizlemeli däldir.
Brifingde, hususan-da, adam hukuklaryny goraýjylaryň, žurnalistleriň we käbir dini toparlaryň agzalarynyň Özbegistanda çäklendiriji kanunlaryň pidasy bolandygy bellenildi. Türkmenistanda häkimiýetlere garşy çykmaga synanyşýan raýatlar we adam hukuklary aktiwistleri yzarlanýar. Gyrgyzystanda, 2010-njy ýylyň iýun aýyndaky pajygaly wakalardan soň, etniki özbekleriň we olary goldaýan raýat aktiwistleriniň durmuşy çynlakaý çylşyrymlaşdy. Täjigistan dine garşy çäklendiriji kanun girizdi we geçen gyşda Gazagystanda bir topar oppozisiýa tussag edildi, ABŞ-nyň Helsinki komissiýasynyň metbugat beýanatynda görkezilişi ýaly Žanaozen şäherindäki nebit işgärleriniň garşylyklary rehimsizlik bilen basyldy.
Süleýmanow tussag edilen özbek, türkmen we gyrgyz adam hukuklaryny goraýjylary sanap geçdi we Komissiýadan “tussag edilen kärdeşlerimiziň boşadylmagyny” talap etmegini çagyryş etdi. Žurnalistleri goramak boýunça halkara komitetiniň wekiliniň çykyşynyň doly beýanyny şu ýerde (iňlis dilinde) tapyp bilersiňiz.
“Özbegistanyň Gün koalisiýasynyň” lideri, ABŞ-da ýaşaýan syýasy migrant Sanjar Umarow öz çykyşynda (bu ýerde iňlis dilinde hem bar) köp sanly wyždan tussaglarynyň we Özbek türmelerinde ýaşaýan syýasy tussaglaryň ýagdaýyna ünsi çekdi. Ol telekeçi Rusem Usmanowyň, žurnalistler Haýrullo Hamidowyň, Solijon Abdurahmanowyň, Dilmurod Saýidiň, şeýle hem Özbegistanyň häkimiýetleriniň galp aýyplamalary bilen günäkärlenýän onlarça türk mekdepleriniň okuwçylarynyň derrew boşadylmagyny isledi.
Düşündüriş. Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň Helsinki komissiýasy, Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Komissiýasy hökmünde hem tanalýan federal hökümetiň garaşsyz edarasydyr. Onuň maksady, Helsinki şertnamalarynyň ýerine ýetirilişine gözegçilik etmek we 56 ýurtda adam hukuklaryny, demokratiýany we ykdysady, daşky gurşaw we harby hyzmatdaşlygy goramak arkaly howpsuzlygy ýokarlandyrmak. Geňeş post-sowet respublikalarynyň Ýewropadaky Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň (ÝHHG) öňündäki borçlarynyň ýerine ýetirilişine gözegçilik edýär. Geňeş ABŞ-nyň Senatynyň dokuz agzasyndan, Wekiller palatasynyň dokuz agzasyndan we ABŞ-nyň Döwlet departamentinden we ABŞ-nyň Goranmak ministrliginden dokuz agzadan ybarat.
Halkara habar gullugy "Fergana"
