2005-nji ýylda “Türkmenistanda adam durnukly ösüşine gönükdirilen maglumat tehnologiýalaryny ýaýratmak” atly taslama başlandy ...
“Ýurduň ýönekeý raýatlary üçin maglumat elýeterliligi gaty çäklidir. Internet arkaly maglumat akymy hem çäklidir. Beýleki ýurtlar bilen deňeşdirilende Türkmenistan bu meselede yza galýar "-diýip, taslamanyň ýerine ýetirijilerinden biri BMGÖsüş Maksatnamasynyň işgäri aýdýar. "Bu maksatnamany esaslandyryjylar, Türkmenistanda maglumat we aragatnaşyk tehnologiýalaryny ýaýratmakdaky ýagdaýy düzetmek üçin öz üstlerine aldylar."
Türkmenistanyň merkezi şäherlerinde kompýuter bilim merkezleriniň açylmagy bilen ýurduň raýatlary üçin maglumat elýeterliliginiň ýagdaýy üýtgär. Taslamanyň çäginde şeýle merkezler 2005-2006-njy ýyllar aralygynda Aşgabat, Türkmenbaşy, Balkanabat, Mary, Türkmenabat, Serdar, Tejen şäherlerinde açyldy.
“Bu merkezlerde her kim maglumat we aragatnaşyk tehnologiýalarynyň esaslaryny öwrenip biler. Bu ýerde esasy kompýuter programmalaryny hem öwrenip bilersiňiz. Okuw kursy 12 teoretiki we 6 amaly sagat üçin niýetlenendir. Merkezlerde okuw mugt” – diýip, Türkmenabatdaky Merkeziň tälimçilerinden biri gürüň berýär. Şeýle-de bolsa, bu programmanyň ýurduň häkimiýetleri tarapyndan tassyklanandygyna garamazdan (ýerine ýetirilmegi mümkin bolmazdy), durmuşa geçirmek köp meseleler bilen baglanyşykly. Hususan-da, Bilim ministrligi ýerli bölümleriň üsti bilen ýurtda internetiň ýaýramagynyň öňüni almak üçin elinden gelenini edýär.
Mekdep müdirleri okuwçylaryna internete giriş hyzmatlarynyň mugt berilýän çeşme merkezlerine gitmegi maslahat bermeýärler. Müdürler hem öz gezeginde welaýat bilim bölümleriniň işgärlerinden “internetiň korrupsiýa täsiri” barada duýduryş aldylar.
Hususan-da, şeýle waka boldy. 1-nji noýabrda, Türkmenabatdaky ACCELS (Halkara bilim boýunça Amerikan geňeşi) çeşme merkezinde ähli keramatlylar gününe bagyşlanan baýramçylyk geçirildi. Baýramçylyga şäher mekdepleriniň okuwçylary çagyryldy, şol ýerde internetiň mümkinçilikleri bilen tanyşdylar. Bu çärede mekdep okuwçylaryndan familiýalaryny we okaýan mekdepleriniň atlaryny soramagyny goşmak bilen hemme zady wideo kameralarda surata alýan adamlar hem bardy. Birnäçe günden soň, atlary görkezilen şol mekdepleriň direktorlary Lebap welaýatynyň esasy bilim bölümine çagyryldy we hereketsizligi üçin olara käýinç berildi, mekdep okuwçylaryny interneti ulanyp biljek daşary ýurt merkezleriniň ofislerine gitmezligini yrmak üçin talap etdiler.
Internet, gözýetimleriňizi giňeltmäge, okuw meýilnamasy we beýleki maglumatlar barada goşmaça bilgileri almaga mümkinçilik berýän ýeke-täk aragatnaşyk serişdesidir. Şeýle-de bolsa, Türkmenistanda gaty pes ösen. Ýurtda hatda uly şäherlerde-de ýekeje internet kafesi ýok.
Ilat üçin mugt hyzmatlar ACCELS, IREX (Halkara gözleg we alyş-çalyşlar boýunça Amerikan geňeşi), Counterpart-Türkmenistan we welaýat merkezlerindäki sebit bölümleri tarapyndan üpjün edilýär. Olaryň hemmesini ABŞ hökümeti maliýeleşdirýär. Bu ofisleriň hersinde görnükli ýerlerde haýsy ulgamlara girmegiň gadagan edilendigi barada bildiriş bar. Bular ulgamlar esasan sürgündäki türkmen oppozisiýasynyň ulgamlary.
Bu merkezlere esasy gelýänler mekdep okuwçylarydyr. Diňe mekdep programmalary üçin goşmaça maglumat gözlemek bilen çäklenmän, okuwy gutarandan soň bilimini dowam etdirip biljek uniwersitetler esasanam GDA-da gözleg edýärler. “Welaýatyň esasy bilim bölüminde geçirilen her ýygnakda mekdep okuwçylarynyň internete girmeli däldigini, şäherde işleýän Parahatçylyk Korpusynyň meýletinçileri bilen aragatnaşyk saklamaly däldigini bize ýatladýarlar”-diýip, Türkmenabat şäherindäki mekdepleriň biriniň müdiri aýdýar. "Mekdep okuwçylarynyň daşary ýurt merkezlerine diňe bir interneti ulanmak üçin gitmän, eýsem dürli bilim we güýmenje çärelerine ggatnaşýandygynyň öňüni alyp bilmedigimiz üçin bize käýinç yglan edýärler”.
Ýaşlar bilen “düşündiriş” işi, türkmenlere keseki bir medeniýet we däp-dessurlar bilen aragatnaşyk saklaýan çagalaryň milli gymmatlyklaryny ýitirip biljekdigi bahanasy bilen amala aşyrylýar. Aslynda, mekdep okuwçylarynyň internete girmegini gadagan etmek, ýurduň häkimiýetleri tarapyndan alnyp barylýan maglumatlara girmegi gadagan etmek syýasatynyň gönüden-göni dowamydyr. Maglumat gadagançylygy şertlerinde (ýurtda daşary ýurt neşirlerine abuna ýazylmak gadagan edilýär), mugt internet hyzmatlarynyň berilýän çeşme merkezleri zerur maglumatlary tapmagyň ýeke-täk usulydyr. Mekdep müdirleriniň duýduryşlaryna garamazdan, okuwçylar ol ýere gidýärler.
Türkmenabat şäherindäki mekdepleriň biriniň 9-njy synp okuwçysy Sapar B.: "Klasdaşlarym bilen maňa daşary ýurt bilim merkezleri bilen habarlaşmaň diýdiler. Ýöne men Amerikaly meýletinçiler bilen aragatnaşyk saklamagy we internetde gezmegi halaýaryn. Oňa sag bolsun aýdyp, mekdebi gutaranymdan soň gitjek Ýekaterinburg şäherinde eýýäm uniwersitet tapdym. Dokuz ýyllyk orta bilimimiz bilen başda diňe taýýarlyk bölümine kabul edilýändigi gynandyryjy we dine taýýarlyk bölümi gutarandan soň birinji ýyla hasaba alynýar.” Orta mekdep okuwçylarynyň geçiren gözlegleri, syýasata asla gyzyklanmaýandygyny görkezýär. Geljekki durmuşy üçin peýdaly amaly maglumatlary tapmak we dostlary we maşgalasy bilen aragatnaşyk saklamak üçin internete mätäç.
Türkmenistanyň hâkimiyetleri PRBMG “Türkmenistanda adam durnukly ösüşine gönükdirilen maglumat tehnologiýalarynyň ýaýramagy” ýaly halkara maksatnamalar bilen hyzmatdaşlyk edýändiklerini halkara jemgyýetçiligine görkezýär. Emma hakykatda şeýle programmalaryň netijeliligini iň pes derejä çenli peseltmek üçin ähli zady edýärler. Mekdep okuwçylary, gadagançylyga garamazdan, çeşme merkezlerine gitmäge we bütindünýä kerep ýaly ýaýramaga dowam edýärler. Bu merkezleriň mümkin boldugyça uzak galmagyny arzuw edýärler. Galyberse-de, olar ýapylsa, daşarky dünýä bilen ýeke-täk baglanyşyk ýapylar.
TIPÇ.
