Bolgar tarapy heniz öz hereketlerini halkyň öňünde nädip düşündirjegini bilenok. Sişenbe güni Bolgariýada bosgun bolup ýaşaýan türkmen oppozisioner A. Hajyýewiň kazyýet işi geçirildi.
19-njy fewralda Bolgariýanyň Warna şäherinde polisiýa "Watan" oppozisiýa hereketiniň ýerine ýetiriji geňeş agzasyny tussag edendigini ýatladýarys. Bu tussaglyk Bolgariýanyň Baş prokuraturasynyň karary esasynda edildi. Habar beriş serişdeleriniň habaryna görä, bu karar Türkmen prokuraturasy tarapyndan 2002-nji ýylda çykarylan we Hajyýewi 40 million dollar ogurlamak maksady bilen hökümet hasaplaryndan bikanun bank geçirimlerine gatnaşmakda aýyplap, tussag etmek kararyna degişlidir.
Merkezi Aziýa meseleleri bilen iş salyşýan Germaniýanyň hökümete degişli bolmadyk ETG guramasynyň başlygy M.Laubş A.Hajyýew bilen baglanyşykly ýagdaý barada NW-ä gürrüň berdi. Jenap Laubş, meşhur oppozisioneriň ekstradisiýa edilmegi hakynda gürleşýärismi?
ML: ETG bu waka barada häzirlikçe düşündiriş berip bilmeýär, sebäbi Annadurdy Hajyýewiň Bolgariýada tussag edilmeginiň anyk sebäpleriniň nämedigini jikme-jik bilemzok. Hakykat, Hajyýewiň bu ýurduň degişli bölümleriniň Interpoldan gelen haýyşy esasynda Bolgariýada tussag edilendigi. Bu haýyş, öz gezeginde, türkmen tarapynyň 2002-nji we 2003-nji ýyllarda Hajyýewe garşy öňe süren aýyplamalaryna esaslanýar. Esasy zat, Türkmen Merkezi Bankynyň başlygynyň orunbasary bolanda, bikanun maliýe amallaryna gatnaşdy. Şunuň bilen baglanyşykly, ol eýýäm Bolgariýada tussag edilipdi we Warna etrap kazyýetiniň karary bilen boşadyldy, şol wagt Interpol tarapyndan berlen tussaglyk kararyny diňe türkmen rejimi tarapynyň Hajyýew bilen syýasy garşydaş hökmünde garamak islegine esaslanýar. Indi ýagdaý şu: Prezident Berdymuhammedowyň ýolbaşçylygyndaky täze türkmen ýolbaşçylary ýene-de Interpola tussaglyk karary berilmegini isledi. Hukuk tejribesi şeýle, Interpol tarapyndan belli bir ýurduň haýyşy boýunça belli bir adama degişlilikde şeýle arzanyň berilmegi, kabul edýän ýurtdan şol ýurda ekstradisiýa edilmegini aňlatmaýar. Her niçigem bolsa, Bolgariýanyň häkimiýetleri Türkmenistandan degişli ekstradisiýa haýyşynyň alynmagyna garaşmaly. Meniň bilşime görä, sişenbe güni Türkmenistandan entek gelmedi. Indi Bolgariýa Interpolyň haýyşyny ýerine ýetirmeli we kanuny esaslarynyň bardygyny barlamaly. Sişenbe güni bu meselede kazyýet diňlenşigi geçirildi, şol döwürde tussag edilmegiň diňe kanuny esaslary ara alnyp maslahatlaşyldy, ýöne ekstradisiýa edilmegi mümkin däldi.
Siziň pikiriňizçe, bäş ýyl ozal şowsuz bolan synanyşygy gaýtalamak kararyna gelen türkmen häkimiýetleriniň hereketlerine näme sebäp boldy?
ML: Täze türkmen ýolbaşçylary, biz täze hökümet, biz demokratik saýlawlar geçirdik diýlen şygara esaslanyp, sürgündäki oppozisiýaçylara basyş etmäge synanyşar, totalitar Nyýazow rejiminden daşlaşdyk, reforma geçirmek isleýändigimizi görkezdik we bu ýagdaýlarda Interpolyň kömegi bilen rejime garşy çykýanlaryň birnäçesiniň Türkmenistana ekstradisiýa edilmeginiň has aňsat boljakdygyny hasapladyk. Galyberse-de, ozal halkara konwensiýanyň totalitar rejimi bolan bir ýurda iberilmegini gadagan edýändigine esaslanyp, ekstradisiýa etmekden ýüz öwürmek ýeterlikdi.
Ýewropada A.Hajyýewiň ýagdaýyna nähili baha berýärler?
ML: ETG BMG, Ýewropa Komissiýasy we beýleki halkara guramalary bilen maslahat geçirdi. Ähli bilermenler Bolgariýanyň 2002-nji ýylda kabul edilen Warna etrap kazyýetiniň kararyny üýtgetmejekdigini çaklaýarlar. Mundan başga-da, Hajyýew bosgun statusyna eýe we halkara kanunçylygyna laýyklykda ykrar edilen bosgun kabul edilýän ýurtdan çykarylyp bilinmez. Mundan başga-da: Ýewropada entek hiç kim Türkmenistany totalitar ýurtlaryň sanawyndan çykarmady. Şeýlelik bilen ÝB-ne agza ýurtlaryň haýsydyr birine syýasy ýa-da başga sebäplere garamazdan Türkmenistana deportasiýa edilmegi gadagan. Kazyýet işiniň tutuşlygyna wagt gerek boljakdygyna ynanýaryn, ýöne ahyrynda Bolgariýadan deportasiýa edilmejekdigini çaklamaga özüme rugsat berýärin.
Teoretiki taýdan Bolgariýanyň haýsydyr bir sebäbe görä haýsydyr bir mukdarda bonus umydy bilen Türkmenistanyň basyşyna boýun boljakdygyny çaklasak-da, munuň peýdalary ýitgiler bilen deňeşdirilmeýän meseleler bilen baglanyşyklydyr,
bu sebäpli ÝB-niň dürli guramalarynda Ýewropa Bileleşigine täze gelenine garaşýanlar bilen baglanşykly. Ýene-de bir gezek gaýtalaýaryn: bu ýagdaýda ekstradisiýa Ýewropanyň kanuny kadalaryna ters gelýär. Mundan başga-da, Aşgabadyň Sofiýa basyş etmek üçin haýsy bahanalary tapyp biljekdigini göz öňüne getirip bilemok.
Jenap Laubş, Interpolyň bu başdaky ýagdaýyna nähili baha berip bilersiňiz?
ML: Interpol, her bir ýurduň goşulyp bilýän we ýönekeý köplük tarapyndan kabul edilýän köpmilletli klub. Ýakynda Türkmenistan bu klubyň agzasy boldy. Interpolyň özüne iberen tussaglyk haýyşynyň aňyrsynda nämäniň bardygyny barlamak üçin kanuny esas ýok. Ýagny, Interpola agza ýurtda syýasy taýdan yzarlanan islendik adam Interpol yzarlamalaryna sezewar bolup biler. Ýöne yzarlanylýan adamyň ýerleşýän ýurdy, Interpol kepilnamasyna nädip jogap bermelidigini kesgitlemeli. Gazagystanyň ozalky premýer-ministri Kažageldiniň şeýle kepillik esasynda Italiýada tussag edilende meşhur mysalyny ýada salalyň. Ol edil Hajyýewiň bolşy ýaly tussag edildi. Emma Italiýanyň häkimiýetleri bu buýrugyň diňe Gazagystanyň ýolbaşçylarynyň syýasy sebäplerine görä esaslanýar diýen netijä geldiler. Ol boşadyldy.
Bolgariýa, Interpolyň agzasy hökmünde Interpolyň haýyşyny kabul etmeli boldy, ýöne indi kanuny esaslarynyň bardygyny ýa-da ýokdugyny anyklamak ýerli adalatyň özüne bagly. Men, dogrusu, Hajyýewiň näme üçin tussag edilendigine düşünemok, näme üçin Bolgar tarapy Warnadaky öňki kazyýet kararyna derrew ýüz tutmady?
Bolgar tarapynyň ýagdaýyny bilýärsiňizmi?
ML: ETG Bolgariýanyň dürli bölümleri - Daşary işler ministrligi, Adalat ministrligi bilen habarlaşmaga synanyşdy, ýöne Bolgariýa tarapynyň heniz öz hereketlerini halkyň öňünde nädip düşündürjegini bilmeýändigini duýdum.
W.Wolkow
Nemes tolkuny.
