Türkmenistan: Gabaw astyndaky prawoslaw din.

Amangözel iki ýyl ozal prawoslaw dinini kabul edipdi, ýöne ýakyn ýoldaşy prawoslaw kilisesinde türkmen howpsuzlyk gulluklary tarapyndan yzarlanylandan we "öňüni alyş söhbetdeşligine" çagyrylandan soň, ybadathana gitmekden gorkýar.

“Ol ýerde hakyky türkmenleriň hemişe takwa musulman bolandyklary, hristiançylygyň kabul edilmegine dönüklik hökmünde garaljakdygy barada "leksiýa" berildi. Oňa hristiýanlykdan ýüz öwürmek we Allaha gaýdyp gelmek "berk maslahat berildi"-diýip Amangözel gürrüň berdi.

Yslam bilen birlikde prawoslaw dinleriň Türkmenistanda resmi din bolandygyna garamazdan, häzirki wagtda Türkmenistanyň ilatynyň takmynan 9% -ny emele getirýän prawoslawlar (ýurtda 4,5 million adam) abuna ýazylmaga mümkinçilikleri ýok; dini edebiýata, prawoslaw bilimini almak. Her bir ybadatda, ybadathana dabaralarynda türkmenlere ýörite gözegçilik edýän türkmenleriň ýörite işgärleri bar.

Türkmenistanda türkmenbaşynyň iň ýakyn üns bermejek iş sferasynyň ýokdugy hemmelere mälimdir. Ol öz ünsü bilen rus prawoslaw jemgyýetini hem aýlanyp geçmedi.

Türkmenistandaky Rus prawoslaw kilisesi döwlet tarapyndan hasaba alyndy we Türkmenistandaky Rus prawoslaw kilisesiniň iň ýokary ruhanysy, Daşkent we Merkezi Aziýanyň Metropoliteniniň sekretary, baş ruhany Andreý Sapunow Türkmenistanyň Din işleri Geňeşiniň başlygynyň orunbasarydyr, ýagny, bir türkmen döwlet işgäri. Emma muňa garamazdan, häkimiýetleriň prawoslawlara garşy alyp barýan syýasaty köp islenýär.

2003-nji ýylyň noýabr aýynda "Din we dini guramalar azatlygy baradaky" kanuna üýtgetmeler we goşmaçalar girizilenden soň, ynanýanlar ýagdaýyň gowulaşmagyna umytlaryny ýitirdiler. Mundan beýläk ýurda dini edebiýatlaryň getirilmegi gadagan edildi we diňe Türkmenistanyň çäginde berlen degişli okuw jaýyndan diplomy bolan Türkmenistanyň raýaty prawoslaw ruhanysy bolup biler.

“Sowet döwründe-de din “garşy alynmady ”, biz beýle basyş we hukuklarymyzyň bozulmagyny duýmadyk. Täze üýtgeşmeler sowet kärdeşlerine garanyňda has berk" diýip, Aşgabatdaky keramatly Nikolaý buthanasynyň ybadathanasynyň agzasy Iwan Petrowiç aýdýar.

Käbir hristianlar döwlete degişli bolmadyk dini bilimiň iň soňky adalary bolup galan çagalara din öwretmegiň mekdeplerini gözleýärler. Şeýle-de bolsa, olarda okaýan çagalaryň sany tutuş ýurt üçin ýüzden geçer ýaly däl.

“Çagalara din öwretmegiň has köp mekdebini açmak üçin maliýe maýa goýumlary zerurdyr. Türkmenistandaky hristianlaryň maddy ýagdaýy gaty möhüm, üçden bir bölegi hatda ýolbaşçysyny goldap bilmeýär "-diýip, Aşgabatdaky Keramatly Aleksandr Newskiý buthanasynyň "Taňrynyň Sözi" sapagynyň mugallymy Anastasiýa aýdýar.

Häzirki wagtda Rus prawoslaw kilisesiniň 12 kilisesi Türkmenistanda hasaba alyndy, üç dekanada birleşdi we Rus prawoslaw kilisesiniň Daşkent we Merkezi Aziýa ýeparazasynyň bir bölegi boldy.

2005-nji ýylyň maý aýynda Türkmenistanyň prezidenti Saparmyrat Nyýazow, mukaddes patriarhy Alekseý II we Moskwanyň ähli ruslaryna garaşylmadyk teklip bilen öz ýurdunyň çäginde ýerleşýän hristianlary göni Patriarha tabyn etdi. Şeýle ýüzlenmäniň sebäbi, türkmenbaşynyň iň bolmanda käbir sebitlerde Daşkende boýun egmezligi bolup biler.

“Türkmen rus prawoslaw kilisesi köpden bäri “gurjak buthanasy” bolup gelýär. Prawoslaw kilisesiniň iň ýokary ruhanysy Türkmenistandaky rus prawoslaw jemgyýetiniň agzasy Türkmenbaşynyň “paýhasly we uzakdan görýän” syýasatyna eýerip, türkmenleriň döwlet häkimiýetiniň wekili bolandygyny aýdýar.

Rus patriarhynyň öňünde Türkmenbaşynyň hilegärligi, prawoslaw kilisesine bolan garaýşyny göz öňünde tutup, ikiýüzlülikdir.

Mysal üçin, Nyýazow eýýäm Türkmenistanda gulluk etmek isleýän birnäçe rus ruhanysyna wiza bermekden ýüz öwürdi we Moskwa patriarhyndan Türkmenistana gidýän birnäçe delegasiýany delegatlaryň sanyny azaltmaga mejbur etdi. Alekseýiň özi, Merkezi Aziýadaky we Zakawkaziýadaky ybadathanalaryna birnäçe gezek baryp gören, henizem Türkmenbaşydan Türkmenistana baryp görmek çakylygyny almandyr.

Moskwa patriarhatynyň çakylyklaryna garamazdan, Türkmenistandan gelen musulman we prawoslaw dinleriň wekilleri GDA ýurtlarynyň dinler geňeşiniň açylyş mejlisine gatnaşyp bilmediler. Soňky ýylyň ahyrynda - şu ýylyň başynda, Sowet döwrüniň iki prawoslaw şehitiniň külüni GDA ýurtlarynyň töweregine daşaýarka, Türkmenistana baryp görmek meselesi hem ara alnyp maslahatlaşylmady.

Patriarh Alekseý Nyýazowyň türkmen hristianlaryny gönüden-göni Moskwa tabyn etmek baradaky teklibini kabul etmedi, ýöne Türkmenistana ynanýan doganlaryň eýýäm bagtsyz ýagdaýyny kynlaşdyrmak islemän, Türkmenbaşa diplomatik jogap berdi, hatda birneme kynyrak jogap berdi. Türkmenistanyň çäginde ýerleşýän prawoslaw kilisesiniň zerurlyklaryna üns berenligi üçin tüýs ýürekden minnetdarlyk bildirýärin ".

IWPR.