Köp partiýaly ulgam indi Türkmenistanda kanunlaşdyryldy. Şu wagta çenli muňa diňe parlament karar berdi. Ýöne bu ýerde bolşy ýaly, ol özüne tabşyrylan zady çözýär. Şonuň üçin Prezident Berdimuhammedow hökman syýasy partiýalar baradaky kanuna gol çeker. Sebäbi, bu onuň pikiri.

Ol ilkinji gezek 2010-njy ýylyň fewralynda jemgyýetçilik durmuşyny her hili etmegi teklip etdi. Birnäçe aýdan soň, maý aýynda ýaşulular geňeşinde degişli kanunyň işlenip düzülmegini buýurdy. Şeýdip, olaryň aýdyşy ýaly üç ýyl hem geçmedi. Diňe iki ýyl.

Ýöne nähili bagtly tötänlik! Prezident saýlawlaryň wagty. Fewral aýynda. Berdimuhammedowyň olar bilen baglanyşykly hiç hili kynçylyk çekmeli däldigine garamazdan, hakyky demokratyň keşbi hiç bir awtokrata zyýan bermedi. Esasanam Günbatarda takmynan tapawutlanmak islese. Ol muny isleýär. Başgaça aýdylanda, Türkmenistanda köp partiýaly ulgam-karar.

Resmi press-relizde kanunyň “syýasy partiýalary döretmegiň kanuny esaslaryny, hukuklaryny, borçlaryny, işleriniň kepilligini kesgitleýändigi we döwlet edaralary we beýleki guramalar bilen gatnaşyklary kadalaşdyrýandygy” bellenilýär. Başga maglumat berilmedi.

Olara zerurlyk ýok. Sebäbi, bu ýagdaýda muny açyk görkezmek üçin diňe bir hakykat ýeterlikdir öýdülýär: häzirki wagtda Türkmenistan öňküsi ýaly däl. Galyberse-de, öň näme boldy? Demokratiýa-bir at. Häkimiýet başyndaky Demokratik partiýada. 1991-nji ýyldan bäri garaşsyz Türkmenistanyň özi ýaly ýeke-täk ýer. Ilkinji prezident Saparmyrat Nyýazow tarapyndan döredilen we oňa ýolbaşçylyk edilýän bu ýurt bilen birlikde mirasdüşerine miras galypdy.

Aslynda işgärlere partiýa meselesi - täze görnüşdäki partiýalary döretmek tabşyryldy. Bu görnüşleri gözlemek hökman däl. Merkezi saýlaw topary tarapyndan prezidentlige dalaşgär hökmünde eýýäm hasaba alyndy. Galyberse-de, bu döwletiň prezidentligine saýlamagy üçin häkimiýetleriň häzirki döwlet baştutanyna bäsdeşleriniň ýokary derejesini bermeginiň sebäbi dälmi?

Hatda ÝHHG hem muny görmek islemedi. Demokratik esaslary Günbatara şübheli görünýän ýurtlardaky syýasy proseslerden girdeji gazanyp bilýän bu gurama, adatça aňsat, saýlaw synçylaryny Türkmenistana ibermekden ýüz öwürdi. Garaz, bu ýerde başga bir sebäp bar ýaly. Günbataryň türkmenleriň görkezmelerine laýyk gelmeýändigini ýazmagy ýerlikli däl. Gündogar näzik- mesele. Göwnüňize degip biler.

Berdimuhammedow olara bolşy ýaly gerek. Demokratiýa bilen ýa-da bolmazdan esasy zat däl. Köp partiýaly ulgam möhüm däl, köp uglewodorodly köp wektorly ulgam möhüm. Şonuň üçin ÝHHG çetde durmagyny makul bilýär. Bu ýörelgeleri bozmazdan düzgün bozmalary duýmazlygy aňsatlaşdyrýar.

Berdimuhammedow synçy missiýasynyň bardygyny öňe sürýär. Demokratiýanyň hili üçin halkara şahadatnama almak isleýär. Şu wagta çenli Ýewropada diňe pes derejeli tassyklamany döredýär, başga hiç zat ýok.

Günbatarda Berdimuhammedow medeniyetli gymmatlyklara bolan höwesi bilen höweslendirilýär we bellidir. Bu ýurtda demokratiýanyň nähili bolup biljekdigine we haýsy partiýa bolup biljekdigine düşünseler-de. Nätanyşlaryň bu ýere gelmeýändigi äşgärdir. Hemmeler sürgünde. Berdimuhammedowyň gaýdyp gelip, saýlaw kampaniýasyna gatnaşmagyna çagyryşyna garamazdan, hiç kim olara howpsuzlyk kepilligini bermedi. Şonuň üçin her kim öz ýerinde galýar. Mundan başga-da, saýlawlara we partiýalaryň sanyna garamazdan.

Ýeri gelende aýtsak, Türkmenistanda hatda Nyýazow döwründe-de syýasy partiýalaryň döredilmegine rugsat berýän kanun kabul edildi. Şeýle-de bolsa, häzirki häkimiýetler bir gezek demokrat däldigine ynanýan ýaly, ony köpeltmek kararyna geldi. Bu ýagdaýda hatda iki gezek hem ulgam däldigi aýdyňdyr.

Şol bir wagtyň özünde, Berdimuhammedowyň hakykatdanam bu syýasy dürlülige mätäç bolmagy mümkin. Bu näme many berýär? Goňşy hökümdarlaryň hemmesiniň içerki garşylygy, jübüsi ýa-da hakykylygy bar - tapawudy ýok, ýöne beýle däl. Hatda Nazarbaýew ýakynda köp partiýaly Mejlis döretdi. 15-nji ýanwarda Gazagystanda täze görnüşde ilkinji parlament saýlawlary geçiriler.

Umuman aýdanyňda, ösen, hatda resmi, demokratiýa bolmazdan, Berdimuhammedow haýsydyr bir gutarylmadyk prezident görnüşi bilen gutarýar. Emma nätanyş partiýalar ýyldyzlara meňzeýär. Söweşjeň uçarda ýaly. Olardan näçe köp bolsa, şonça-da sowuk.

Merkezi Aziýa ýurtlary boýunça bilermen Aždar Kurtow “Russiýanyň sesi”-niň soraglaryna jogap berýär.

- Siziň pikiriňizçe şeýle hakyky köp partiýaly ulgam Türkmenistanda hakykatdanam mümkinmi?

“Kanunyň kabul edilmegi, bu partiýalaryň hakykatdanam peýda boljakdygyny aňlatmaýar we peýda bolan halatynda türkmen jemgyýetiniň dürli gyzyklanmalaryny görkezer we erkin saýlawlarda häkimiýet ugrunda hakykatdanam göreşer. Türkmen ýolbaşçylarynyň häzirki ädimi (aýtsak-da, prezident saýlaw kampaniýasy häzirki wagtda gyzgalaňly bolansoň), Günbatara türkmenleriň demokratiýa ugrundaky belli bir ugruny görkezmek üçin niýetlenendir.

Ýöne Türkmenistanyň prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedowyň syýasy partiýalaryň bolup biljekdigine we Günbatar Ýewropa ýurtlarynyň nusgasy boýunça häkimiýet ugrunda göreşip biljekdigine we şeýlelik bilen Türkmenistanyň häzirki syýasy ulgamyny üýtgetmegine garaşmaýandygy aýdyňdyr. Ýakyn geljekde Türkmenistan üçin beýle mümkinçilikleri göremok.

- Näme üçin ÝHHG prezident saýlawlary üçin Türkmenistana synçy missiýasyny ibermekden ýüz öwürdi?

- ÝHHG-nyň çemeleşmeleri nukdaýnazaryndan, ýörite missiýasyny ibermegiň maksady diňe saýlawlaryň demokratik häsiýetini barlamak. Türkmenistanda ÝHHG-nyň resminamalarynda bar bolan düşünjelerde hakyky demokratiýa barada gürleşilmeýänligi sebäpli, bu guramanyň ýolbaşçylary serişde ýitirmezlik kararyna geldiler, sebäbi netijesi belli.

Aslynda, netije öňünden belli: Berdimuhammedow ýakyn wagtda geçiriljek prezident saýlawlarynda sesleriň köplügini ýygnaýar. Bu nukdaýnazardan ibermek manysyz.

Mihail Şeinkman Çeşme : Radio "Russiýanyň sesi"