Köp asyrlaryň dowamynda bu sebit belli bir derejede tükeniksiz mümkinçilikleriň ülkesi hasaplandy, ýaňy-ýakynda özleşdirilmegine we siwilizasiýa edilmegine garaşýan “Ýabany Günbatar” ýaly.
Köp ruslaryň özi baradaky pikiri, 1969-njy ýylda döredilen "Çölüň ak Güni" filmine, Gyzyl Goşunyň Basmaçä garşy söweşi, şol bir stilde surata düşürildi, Golliwud kawboýlar we hindiler hakda suratlar ýasady: onda ýerli garakçylar Garagum çölüniň çäksiz meýdanynda atyň üstünden ylgaýarlar.
Ruslar bu ýerde asyrlar boýy mesgen tutdular; Sowet döwründe millionlarça adam täze gurlan zawodlarda we fabriklerde, oba hojalygynda işlemek üçin geldi.
Olaryň köpüsi, etniki reňkli ýorganyň nagyşlaryny hasaba almazdan döredilen emeli döwletler däl-de, beýik Sowet Watanynyň raýatlary ýaly duýýardylar.
Gowy durmuşyň gözleginde
Şol döwürde köp ruslar üçin günorta göçmek, belki, diňe ýaşaýyş ýeriniň üýtgemegini aňladýardy. Emma 1991-nji ýyldan bäri Sowet Soýuzy dargansoň, hemme zat üýtgedi.
Ruslar birden medeni, dini we sosial taýdan keseki ýurtlarda etnik azlyklara duşýarlar. Köp adamlar henizem bu pikir bilen ylalaşyp bilmeýärler.
Londondaky Gündogar we Afrika öwreniş mekdebiniň Merkezi Aziýa hünärmeni doktor Bhawna Deýw "Olary deňlik hökmünde, esasanam çagalary, geljekki nesli hökmünde kabul edilmejekdiklerine düşünýärler" -diýdi.
Iki onýyllyk mundan ozal dogluş derejesiniň peselmegi bilen başlanan etnik ruslaryň sanynyň azalmagy güýçlenip başlady.
Göçmek 1990-njy ýyllarda iň ýokary derejä ýetdi: bu garyp sebit köne toparyň ykdysadyýetiniň çökmegi bilen has agyr ýitgi çekdi.
Etniki dartgynlyk hem rol oýnap, köp ruslaryň has gowy durmuş gözlemek üçin başga ýere gitmegine sebäp boldy.
"Akym däl"
Soňky ýyllarda etnik meseleler birneme gowşady. Emma ýagdaý ýurtdan ýurda tapawutly.
Gazagystanda rus azlygy ilatyň 30% -inde galýar; bu sebitde iň ýokary. Ýurtda resmi diliň gazakdygyna garamazdan rus dilinde hemme ýerde diýen ýaly gürleşilýär.
Gazagystanyň demirgazyk sebitlerinde ruslar gaty köp, olar Sibiriň günortasy bilen birleşip bilmeýärler we bir wagtlar padyşahlygyň nokady bolan Alma-Atanyň öňki paýtagty hem ruslygyny saklaýar.
Gazagystandaky gazak guramalarynyň biriniň başlygy we ýerli tanymal şahsyýet Gennadiý Belýakow: "Çykyş hawa, ýöne akym däl, köpler indi gaýdyp gelýär, bu az mukdarda, emma henizem gaýdyp gelýär" -diýdi. Rus jemgyýeti: "Işsizlik bar, ýöne Gazagystanda garyplyk ýagdaýlary ýok, bu takyk."
Soňky ýyllaryň iň görnükli göçürmesi Gyrgyzystandan geldi, 2005-nji ýylyň aprelinde Prezident Askar Akaýewiň wezipesinden kowulmagy sabyrlylygyň uzak möhletli ykdysady betbagtçylygyny ýeňip geçmek üçin iň soňky saman taýagy boldy.
Russiýanyň migrasiýa gullugynyň habaryna görä, Gyrgyzystanyň ýaşaýjylary tarapyndan iberilen arzalaryň sany günde 60-70-den 300-e çenli artdy, ýöne hakykatdanam näçe adamyň gidenligi belli däl.
Bişkekdäki Amerikan uniwersitetiniň rus syýasatçysy Wiktoriýa Lawrowa: "Munuň bolup geçýändigini duýýaryn we bu wakalaryň gitmeginiň esasy sebäbi bolan köp adamy tanaýaryn. Emigrasiýa tolkuny göze ilýär. ” diýip aýdýar.
Rejimiň mejbury garşydaşlary
Ýöne bu ykdysady migrasiýa hadysasydyr, diňe Russiýa degişli däl.
Iň esasy zat, türkmenistanda rus dilli ilat basylyp ýatyrylan ýaly bolup, bu ilat yzygiderli azalýar.
Köp medeni guramalar gadagan edildi, bu bolsa agzalarynyň Saparmyrat Nyýazowyň totalitar rejimine garşy çykyş edip, de-fakto bolmagyna sebäp boldy.
Milli azlyklaryň ähli wekilleri türkmenleri öwrenmäge mejbur bolýarlar; titully milletiň ýaşaýyş durmuşyna geçmeli.
Türkmenistanda, şeýle hem Täjigistanda, belki-de ruslar üçin iň medeni taýdan keseki ýurtlarda, galan kiçi jemgyýetleriň geljegi ýok diýen ýaly.
Maglumat: Merkezi Aziýadaky ruslar
1989: Sowet ilat ýazuwy Gazagystan: 6 million. Özbegistan: 1,65 million. Gyrgyzystan: 916 müň. Täjigistan: 388,5 müň. Türkmenistan: 333,9 müň.
2005 (çak edilýär)
Gazagystan: 4 million. Özbegistan: 620 müň. Gyrgyzystan: 500 müň. Täjigistan: 137 müň. Türkmenistan: 142 müň.
Robert Greenall.
BBC.
