Tanymal adam hukuklary aktiwisti, "Memorial" adam hukuklary guramasynyň işgäri Witaliý Ponomarew Amnesty International guramasynyň çakylygy boýunça Berlinde.
Witaliý Ponomarew, ÝB syýasy elitalarynyň wekilleriniň Merkezi Aziýa ýaly kyn sebit bilen gatnaşyklaryny gurmak üçin haýsy görnüşi ulanmalydygy baradaky soraga jogap gözlemek üçin alyp barýan işlerini ýakyndan yzarlaýar. Bir tarapdan, Merkezi Aziýa energiýa çeşmeleriniň bolmagy we geosyýasy pozisiýasy bilen Ýewropany özüne çekýär, beýleki tarapdan, demokratik özgertmeleriň berk çäklendirilmegi sebäpli uly alada döredýär. Munuň aýdyň mysaly Özbegistan bolup, Andijanda bolup geçen ganly wakalardan iki ýyl soň hiç hili garaşsyz derňew geçirilmedi we halkara jemgyýetçiliginiň çagyryşlaryna garamazdan syýasy repressiýalar arkaly başgaça pikirleri yzygiderli basyp almak dowam edýär. Witaliý Ponomarew:
-Diktatorlara tükeniksiz eglişik etmegiň hajaty ýok we eger indi boýun egmesek, geosyýasy bäsdeşlerimiz bolan beýleki ýurtlaryň eline geçeris diýmeli däl. Özbegistan Günbatar bilen kadaly gatnaşykda bolmak we reformalara sezewar bolmak üçin ondan belli bir ykdysady kömek almak isleýän bolsa, belli bir kyn ugry berjaý etmeli we ondan daşlaşmaly däl.
Amnesty International halkara guramasy, ýarym ýylda ÝB-ne ýolbaşçylyk edýän we Merkezi Aziýa strategiýasyny öz eli bilen ösdürmek üçin başlangyç eden Germaniýa hökümetini birnäçe gezek tankytlady. Özbegistana garşy sanksiýalar düzgünini ýeňilleşdirmegi teklip eden ilkinji Ýewropaly syýasatçy Germaniýanyň Daşary işler ministri Frank Walter Ştainmar boldy. Bu, Ştainmaryň Merkezi Aziýa saparynyň çäginde Daşkentde bolup, ýurduň häkimiýetleriniň halkara jemgyýetçiliginiň talaplaryny ýerine ýetirmek baradaky wadalaryny eşidenden soň boldy. Ýewropa Bileleşiginiň respublikany ýarag bilen üpjün etmekde embargo (gadaganlyk) goýandygyny we birnäçe ýokary derejeli özbek resmilerine ÝB ýurtlaryna girmegini gadagan edendigini ýadymyzdan çykarmalyň. Witaliý Ponomarew Amnesty International guramasynyň pozisiýasyny goldaýar we sanksiýalaryň ýatyrylyp bolmaýandygynyň sebäbini düşündirýär:
-Bu sanksiýalar Özbegistana düýpli täsir etmeýär, ýöne olar Günbataryň syýasy erkini görkezýär we atlaryň sanawy Özbek dolandyryjy elitasynyň içinde beýlekiler üçin açyk duýduryşdyr, adam hukuklarynyň çynlakaý bozulmagyna getirýän täze hereketler üçin jogapkär bolsa, soň syýahatlarynda kynçylyk çekip bilerler, meniň pikirimçe, olaryň köpüsinüň Günbatarda bank hasaplary bar. Bu wezipelerden gitmek islän zadyňyzy edip biljekdigiňizi görkezer we oňyn netije bermez.
Witaliý Ponomarewiň pikiriçe, Ýewropa Bileleşigi Özbegistanyň häkimiýetlerine garşy girizilen sanksiýalara täzeden garamak meselesini diňe resmi Daşkent öz sözleri bilen däl-de, amallary bilen öz ýurdundaky hukuk ýagdaýynyň gowulaşandygyny görkezýän mahaly Gyzyl Haç wekillerine türmelere baryp görmäge we Andijandaky wakalar üçin garaşsyz derňewçilere rugsat bereninde gozgamaly. Witaliý Ponomarew Berlinde Germaniýanyň Daşary işler ministrliginiň wekilleri we Adam hukuklary komitetiniň nemes parlamentarleri bilen hem duşuşar. Bu ýygnak nemes kanun çykaryjylary üçin aýratyn möhümdir, sebäbi aprel aýynyň başynda Merkezi Aziýanyň iň ýapyk ýurdy - Türkmenistana baryp görmegi meýilleşdirýärler. Ponomarewiň pikiriçe, häzirki wagtda Saparmyrat Nyýazow ölenden soň, Aşgabatda häkimiýet çalşygy ýüze çykanda, nemes syýasatçylarynyň pursaty sypdyrmazlygy we syýasy tussaglar bilen ýagdaýy üýtgetmek baradaky talaplaryny öňe sürmegi möhümdir, Türkmenistanda alyp barýan işleri henizem jenaýat hasaplanýan hökümete degişli bolmadyk guramalar we oppozisiýa bilen baglanyşykly kanunlar:
-Türkmenistan indi çatrykda, diňe bir oppozisiýa däl, eýsem türkmen dolandyryjy elitanyň özi-de “Nyýazow” syýasy ulgamyndan nägile. Nyýazowyň ölüminden bäri geçen aýlarda käbir üýtgeşmeleriň bolandygyny görýäris. Nyýazowyň iň köp tankyt eden pensiýa reformasy we bilim ulgamy baradaky kararlary ýatyryldy, indi halkara ulgamlarynyň bu ulgamyň hil taýdan üýtgemegi başlamagy üçin dürli ugurlary özgertmekde mundan beýläkki üýtgeşmeleri höweslendirmek möhümdir - diýip Witaliý Ponomarew Berlindäki “Doýçe Welle” radiostansiýasy bilen geçirilen ýörite söhbetdeşlikde aýtdy.
O. Ýewdokimowa.
“Nemes tolkuny”
