Germaniýanyň Ýewropa Bileleşiginiň prezidentligi başlanýança bir aýdanam az wagt galdy. Synçylaryň pikiriçe, Ýewropa syýasaty üçin möhüm ähmiýete eýe bolan bu ýazgydaky Germaniýanyň umumy maksatlary we wezipeleri, öňki Finlýandiýanyň maksatlary we wezipeleri bilen takmynan 80 göterime gabat geler. Germaniýanyň ugry bilen ÝB-ne ýolbaşçylyk edýän ýurtlaryň arasyndaky esasy tapawutlaryň biri, Germaniýanyň ÝB agzalarynyň ünsüni Merkezi Aziýa çekmek islegi bolar. Bu ýerde diňe bir ykdysady bähbitler barada däl, eýsem häzirki wagtda esasan Russiýanyň we Hytaýyň täsiri astyndaky Ýewropa gymmatlyklaryny sebitiň syýasy peýzažyny goşmak synanyşygy barada-da gürleşýäris. Bu barada Germaniýanyň hökümetiniň adam hukuklary boýunça komissary Günter Nooke bu barada Berliniň habarçysy Oksana Ýewdokimowa bilen geçirilen aýratyn söhbetdeşlikde aýtdy.
Birnäçe bilermeniň pikiriçe, Germaniýanyň ÝB-ne ýolbaşçylyk eden döwründe Merkezi Aziýada we Russiýada adam hukuklary synagdan geçiriler. Bu pikir, esasanam Germaniýanyň Erkin Demokratik Partiýasynyň deputaty Florian Tonkar tarapyndan paýlaşylýar. Geçen hepde Bundestagda adam hukuklary barada çykyş edip, şu sözleri aýtdy:
- Germaniýanyň Russiýa we Merkezi Aziýa ýurtlaryna energiýa garaşlylygy artýar. Bu ýurtlara garaşlylygymyz artdygyça, soňky döwürde düýpgöter ýaramazlaşan adam hukuklary ýagdaýyna täsir etmek ukybymyz azalýar. Bu, adam hukuklary syýasatymyz üçin strategiki mesele.
Germaniýa hakynda tankyt bilen iň uly adam hukuklary guramasy Amnesty International hem çykyş edýär. Işgärleriniň pikiriçe, Germaniýa tarapyndan teklip edilen Merkezi Aziýa düşünjesinde adam hukuklary ikinji orunda durýar. German hökümetiniň adam hukuklary boýunça komissary Günter Nookyň Germaniýanyň ÝB-ne ýolbaşçylyk eden döwründe ähli mümkinçiliklerden peýdalanyp, adam hukuklarynyň nemes häkimiýetleri üçin möhüm rol oýnaýandygyny söz bilen däl-de, amallarda subut edýändigini aýtdy.
"Meniň üçin aýgytly rol kagyz ýüzünde ýazylan zat däl, hökümetimiziň belli bir adamlaryň hukuklaryny goramaga gönükdirilen anyk hereketleri." Şunuň bilen baglylykda, Daşary işler ministrimiziň bu ýurdunyň ýolbaşçylary bilen gepleşiklerden soň bolup geçen oppozisiýa Özbek žurnalisti Ulugbek Haýdarowyň boşadylmagyny ýatlatmak isleýärin.
Radio stansiýamyza beren interwýusynda Günter Nooke Germaniýanyň Merkezi Aziýa üçin strategiki düşünjesinde näme ýazylandygy barada gysgaça gürledi. Onuň sözlerine görä, esasy zat Germaniýanyň bu sebitiň ýurtlary bilen Ýewropa Bileleşiginiň agzalarynyň arasynda hyzmatdaşlygy ýola goýmak we berkitmek ugrundaky tagallalaryny gönükdirmek:
- Ýewropa üçin strategiki taýdan möhüm bolan, ilkinji nobatda energiýa ätiýaçlyklary sebäpli bu bäş ýurduň diňe Hytaý we Russiýa bilen baglanyşmagyny islemeýäris. Ýewropanyň umumy gymmatlyklaryny, demokratiýa we erkinlik baradaky pikirleri has ýakynlaşdyrmaga synanyşmagymyz möhümdir. Adam hukuklary mowzugy syýasatymyzyň aýrylmaz bölegidir we şu ýerde Merkezi Aziýa ýurtlarynyň hökümetlerine basyş etmäge synanyşmalydyrys. Bu şu görnüşde bolup biler: size Ýewropa bilen berk ykdysady gatnaşyklar hödürleýäris we munuň öwezine adam hukuklaryny bozmagy bes edýärsiňiz.
Şu ýylyň iýun aýynda Merkezi Aziýa hut özi giden Germaniýanyň hökümetiniň adam hukuklary boýunça komissary Günter Nooke diňe bir Özbegistanda we Türkmenistanda däl, eýsem soňky döwürde döwletiň metbugata has köp basyş edýänGazagystanda hem demokratik institutlar we raýat jemgyýeti ulgamynyň ösmezligi barada alada edýär:
- Merkezi Aziýadaky oppozisiýa we raýat jemgyýetine diňe şu ýurtlaryň hökümetleri ol ýerde demokratiýanyň ösmegine ýol beren ýagdaýynda hakyky goldaw berip bileris. Iň bolmanda, öz ýurtlarynda erkin pikir we syýasy jedellere ýol bermeli we hökümeti tankytlaýanlary türmä salmaly däldir. Bularyň Ýewropada işleýän standartlarymyz däldigi we beýle ýagdaýa çydamajakdygymyz olara aýdyň bolmaly.
Günter Nookyň pikiriçe, adam hukuklary babatynda Ýewropany we Merkezi Aziýany henizem aýyrýan jedellere garamazdan, olaryň umumy bähbitleri bar. Terrorçylyga garşy göreşde adam hukuklaryny ýatdan çykarmazdan umumy pikirleriň ýollary - ykdysady gatnaşyklary çuňlaşdyrmakdan başga-da gözlenip bilner: Günter Nooke:
" Mesele, Merkezi Aziýa ýurtlarynyň häkimiýetler tarapyndan halamaýan islendik oppozisti olary tankytlaýandygy sebäpli terrorçylaryň hataryna goşmagyna ýol bermeli däldiris.
Günter Nookyň pikiriçe, Daşkentde hökümet ýurtda gynamalaryň ulanylmagyny düýbünden gadagan etmek üçin tagalla etmese, Ýewropa bilen esasanam Özbegistanyň arasyndaky doly hyzmatdaşlyk çylşyrymly bolup biler. Şunuň bilen baglylykda Germaniýanyň hökümetiniň adam hukuklary boýunça komissary BMG-nyň Gynamalar boýunça ýörite hasabatçysy Manfred Nowagyň Özbegistana eden saparyndan soň hukuk goraýjy edaralar tarapyndan gynamalaryň yzygiderli bolandygyny mälim etdi. Günter Nooke, Daşkentiň halkara jemgyýetçiliginiň çagyryşlaryny diňläp başlajakdygyna we tussag edilýän ýerlerde ýagdaýy gowulaşdyrmak üçin zerur çäreleri görjekdigine umyt baglaýar:
- Gynamalar meselesi bu ýurtlaryň türmelerinde saklanyş şertleri bilen gönüden-göni baglanyşykly. Merkezi Aziýa respublikalary gaty garyp ýurtlar, şonuň üçin tussaglaryň mejbur edilmeli şertlerine Günbatar standartlary gynamalar hökmünde garap biler. Daşkentdäki aýallar koloniýasyna baryp, özümi orta asyrlarda ýaly duýdum. Elbetde, Berlin türmesini Daşkent türmesi bilen deňeşdirip bolmaz. Iki ýurtda-da durmuş derejesi beýlekilerden tapawutly, nemes türmesindäki tussag Özbegistanda erkin adamdan has gowy ýaşaýar. Şonuň üçin adam hukuklary boýunça komissar hökmünde men Ýewropalylara Merkezi Aziýa ýurtlarynyň hakyky meselelerine has gowy düşünmek we olaryň arasyndaky gatnaşyklary gowulaşdyrmak üçin bu sebitiň halkynyň umumy ýagdaýy barada maglumat bermek isleýärin.
Günter Nooke, Germaniýanyň hökümeti adam hukuklary bilen baglanyşykly syýasatlardan başga-da, Merkezi Aziýa ýurtlaryna umuman ösüşinde kömek bermelidir we şeýlelik bilen bu sebitde durnuklylygy berkitmäge goşant goşmalydyr diýip hasaplaýar. Nookyň pikiriçe, Merkezi Aziýa respublikalarynyň hökümetleri adamlaryň öz bähbitleri hakda däl-de, aýratyn zerurlyklary barada has köp pikir etseler, bu ugurdaky işler has täsirli bolardy. Şol bir wagtyň özünde, Günter Nooke bu ýurtlaryň häkimiýetleriniň jemgyýete gözegçiligini güýçlendirmek bilen meşgullanjakdygyna ynanýar.
Çeşme: Doýçe Welle.
