Häkimiýetler jemgyýet binagärlik toplumyny ösdürmegiň, degişli pudaklary we iş orunlaryny döretmegiň ýerine, gymmat we işlemeýän taslamalary durmuşa geçirip, bir könesinden beýlekisine howlukýarlar.
Türkmenistanyň täze häkimiýetlerine dürli özgertme teklipleri sebäp bolana meňzeýär. Garaz, özgertmeler gowy. Ýöne netijeleri oýlanyşyp, oýlanyp tapylanda we durmuşa geçirilende gowy. Ine, şol adamlar toply maýmyndan has güýçli we seresaplylyk bilen işleýänler.
Türkmenistanda häkimiýetler benziniň bahasyny ýokarlandyrdylar. Häzirki wagtda bu hiç kimi geň galdyrmaly däl - nebit önümleriniň bahasy bütin dünýäde ýokarlanýar. Ýöne hiç ýerde häkimiýetler bahanyň ýokarlanmagyny öz halky üçin peýdaly diýip görkezmeýär. Türkmenistanda-da edil şonuň ýaly! Türkmenistanyň halkynyň benzini tutuşlygyna ... mugt aljakdygy habar berildi. Ýöne soň benziniň hemmesiniň mugt bolman, diňe üç-bäş günlük adaty sürmek üçin ygtyýajyny garşylamak goşuldy. Ýöne adamlar beýleki zatlaryň hemmesini mugt benziniň ornaşdyrylmagyndan 7-8 esse gymmat satyn almaly.
Bu, türkmen häkimiýetleri tarapyndan ilkinji iş salyşmak ýagdaýy däl. Ondan öň prezident Nyýazowyň öz halky üçin hut özi tarapyndan üpjün edilen “mugt duz, suw we elektrik togy” baradaky gürrüň bütin dünýäde wagyz edilipdi. Türkmenistanda paýlanýan “mugt” duzuň beýleki ýurtlaryň buzly ýollaryna sepilip, mallary iýmitlendirmegi hem gyzykly däl. Türkmenistanda mugt elektrik energiýasynyň iň az sarp ediş standartlary bilen çäklenýändigini we beýleki zatlar üçin asla mugt däl pul tölemelidigi hem däl. Türkmenistanyň ýaşaýjylarynyň köp öýünde suwuň günde bir-iki sagatlap peýda bolmagy hem däl. Iň gyzykly ýeri, ykdysady düzedişiň adaty hereketi gaýta-gaýta uly ýalana öwrülýänligi. Bu mugt benzin şol bir operadan. Türkmenistanda mugt zat ýok. Duz, suw we elektrik energiýasy, “sosial” çörek görnüşleri we häzirki wagtda benzin üçin iň pes döwlet subsidiýalary, bir tarapdan, ykdysady ösüşi we halkyň abadançylygyny ýokarlandyrmak üçin edilýän çäklendirme we synanyşykdan başga zat däl, beýleki tarapdan meşhur nägileligi öz içine alýar. Näme üçin! Halkda hem duz we suw hem mugt. Alyň, kanagatlanyň, rahat we boýun boluň.
Elbetde, bazara girmek we ykdysadyýeti üýtgedip gurmak elmydama agyryly. Ýöne garaşsyzlygyň 16 ýyllygynyň dowamynda Türkmenistan import edilýän gaz, nebit we pagta üçin ummasyz pul aldy. Bu pullaryň hemmesi islendik ýere gönükdirilýär, ýöne ykdysadyýeti döwrebaplaşdyrmak üçin däl we häkimiýetler ilata bazar gatnaşyklaryna uýgunlaşmak üçin hiç zat etmeýärler. Hiç zat! Munuň tersine, Nyýazowyň döwründen bäri häkimiýetler sosial peýdalary yzygiderli aýyrýarlar we mugt duzy üýtgeşik zat ýaly edýärler. Häkimiýetler sosial binagärligi ösdürmegiň, degişli pudaklary we iş orunlaryny döretmegiň ýerine, gymmat we işlemeýän taslamalary durmuşa geçirip, bir könesinden beýlekisine howlukýarlar. Uly sebitleriň ekologik ulgamyny bozýan “Altyn asyr köli”, seýsmiki zonada gurlan beýik binalar, köp sanly çüwdürimler, oňaýsyz ýadygärlikler we ýollardan we pyýadalardan başga hemme zady mermer bilen örtýän, nebiti gaýtadan işleýän zawodyň gapdalyndaky Awaza kurort meýdançasy - bu millionlarça dollarlyk, milliard dollarlyk taslamalaryň hemmesi edýärler. Emma ykdysadyýeti döwrebaplaşdyrmak we işleýşini bazar ýörelgelerine geçirmek meselesiniň hiç birini çözmeýärler.
Şol aralykda ... Häkimiýetler ähli ýüklerini ilatyň egnine ýükläp, haýsydyr bir özgermä öýkünip başladylar. Walýuta çalşygy bilen oýunlar, dollaryň hümmetini emeli usulda peseltmek islegi eýýäm bahalaryň ýokarlanmagyna sebäp boldy. “Mugt” benziniň ornaşdyrylmagy benzin stansiýalarynda we bu erkin töleg üçin talonlar berlen ýerlerde uly nobatlar döretdi. Bazar azyk önümleriniň bahasynyň ýokarlanmagyna derrew täsir bildirdi we häkimiýetler halaýan tehnikasyny ulanyp, bahalary administratiw taýdan arzanlatmak ygtyýary bilen ähli bazarlara inspektor iberdiler. Hususy transport bilen meşgullanýanlaryň hemmesine: taksi sürüjilerinden başlap, ýük awtoulag sürüjilerine çenli häkimiýetleriň öňüni almak (we üstünlik gazanmak ähtimallygy ýok) has kyn boldy. Häkimiýetleriň önümçiligiň hem-de eltişiň umumy bahasyndaky ýangyjyň bahasy ep-esli bolan şol harytlaryň we hyzmatlaryň bahalaryny çäklendirip bilmezligi gaty ähtimal.
Gyzykly tarapy, mugt benziniň ornaşdyrylmagy Prezident Berdimuhammedowyň işe başlamagynyň ýyl dönümine gabat geldi, şygarlaryndan biri “hemme zat adam üçin. hemme zat adamyň peýdasyna”. Gözegçiligindäki halkyň gyzyklanmalaryna özboluşly düşünýär.
Myrat Aýtakow.
Çeşme: Oazis
