Gynamalar we adamkärçiliksiz çemeleşmeler Tukmenistanda seýrek däl, ýöne adaty bir ýagdaý. Bu netijä ýurtdaky adam hukuklaryna gözegçilik edýän adam hukuklary aktiwistleri geldiler.
Esasan iki kategoriýa adamlar gynamalara sezewar edilýär. Birinjisi, häkimiýetleriň ygtybarsyz hasaplaýanlary: oppozisiýaçylar, adam hukuklaryny goraýjylar, žurnalistler, raýat jemgyýeti aktiwistleri, ýakyn kärdeşleri, tanyşlary.
Ikinji kategoriýa neşekeşler, jelepler we neşe söwdasy bilen meşgullanýan söwdagärler. Mundan başga-da, şaýatlaryň habar berşi ýaly, häkimiýetleriň rahat razyçylygy bilen neşe gaçakçylygy bilen meşgullanýanlar entegem azatlykda galýar. Işsizlik we garyplyk sebäpli muny etmäge mejbur bolanlary häkimiýetler tussag edýärler, masgaralaýarlar we soňra bolsa neşe gaçakçylygy bilen baglanyşykly işjeň işleri barada hasabat berýärler.
Dissidentleri derňemek wagtynda häkimiýetler tarapyndan adam hukuklarynyň bozulandygy barada ygtybarly habarlar, şol sanda gynamalar barada ygtybarly habarlar bar. Howpsuzlyk güýçleri güman edilýänleri we tussaglary ýenjmegi we kemsitmegi dowam etdirýär. Ýylyň dowamynda häkimiýetler ýylyň başynda tussag edilen ýokary derejeli işgärler bilen baglanyşykly ýüzlerçe adamyň garyndaşlaryny tussag etdi, olaryň käbiri fiziki taýdan zorluklara sezewar edildi, lukmançylyk kömeginden mahrum edildi, öýlerinden kowuldy we işinden boşadyldy. Esassyz tussag edilmeler we saklanmalar ýaly eden-etdilikli görkezmeleri goşmak bilen kanunyň hökmürowanlygy köp we yzygiderli bozuldy.
Içeri işler, milli howpsuzlyk we prokuratura doly jezasyz hereket edýär, raýatlaryň hukuklaryny bozýar we syýasy oppozisiýany basyp ýatyrmak üçin hökümet syýasatlaryny alyp barýar. Türmelerdäki ýagdaýlar erbet we howply bolup galýar, häkimiýetler HGHK-nyň türmelere ýa-da tussaglaryň ýanyna girmek baradaky ähli haýyşlaryny ret edýärler. Şol bir wagtyň özünde, medisina kömeginiň ýoklugy sebäpli tussaglaryň ölümine sebäp bolan birnäçe ýagdaý habar berildi.
Kazyýetden öňki tussaglyk we adalatsyz kazyýet işi uzak wagtlap aýylganç kynçylyk bolup galýar. Türkmen türmelerinde ýalan aýyplamalary, häkimiýetleriň amnistiýa sanawyna girizmekden boýun gaçyrmagy sebäpli syýasy hasap edilip bilinjek 4 müňe golaý tussagyň bardygyna, hat-da hasam izolýasiýa etmek maksady bilen möhletleriniň uzaldylýandygyna ynanýarys. Hut şu kategoriýa tussaglara adamkärçiliksiz çemeleşilýär.
Begmedowa T.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
