Türkmenistanda ýene bir bölünişik tolkuny başlandy. Bu gezek häkimiýetler jemgyýeti internete girýänlere we girmeýänlere bölýär. Şeýlelik bilen, girip bilmeýänleri biraz wagt asuda galdyryp, galanlary bilen meşgullandylar...
Elbetde, Türkmenistanyň şertlerindäki internetsizleriň sany birinji kategoriýadaky “bagtlylardan” has köp, hut şu kiçijik kategoriýa ýene-de häkimiýetleriň ünsüni özüne çekdi we olaryň hemmesi diýen ýaly bolup biläýjek watana “dönükler” hökmünde goşuldy. Häkimiýetler hatda öz raýatlarynyň bu kiçi kategoriýasyny “duşman torlarynda” Türkmenistan barada ýazylýanlary okap we aýdyp biljeklere we bu barada bir zat ýazyp bilýänlere bölmäge synanyşýarlar. Elbetde, ýazýanlar okaýanlardan has uly duşman. Emma olaryň ikisine-de aw yglan edildi we häkimiýetler ýazmak we okamak üçin ähli mümkinçilikleri ýapmak üçin ähli zady etdiler.
Ilki bilen, häkimiýetleriň görkezmesi bilen iki sany dostlukly bölümiň işgärleri - Milli Howpsuzlyk Ministrligi we Türkmenistanyň Aragatnaşyk ministrligi - okamak üçin ýaramly ulgamlara girmegiň mümkinçiligini bökdeýän täze süzgüç ulgamyny döretdiler. Bu internet neşirleriniň sanawy şeýle bir giňişleýin welin, häkimiýetleriň özleri tarapyndan saklanýan Türkmenistanyň çäginden diňe üç-bäş sahypany okap bolýar. “Türkmenistan: Altyn asyr” atly ulgamda haýsy täzelikleri okap bilersiňiz? Türkmen gazetlerinde bolşy ýaly. Munuň üçin internete birikmegiň zerurlygy ýok. Başga zatlar, türkmen halky üçin diňe “artykmaç” we “keseki”. Ine şeyle bir bahana.
Dürli hileleriň kömegi bilen ozal Türkmenbaşynyň iň berk senzurasy döwründe-de bar bolan süzgüçleri geçirip bolýardy. Emma indi maglumat goragyndaky soňky boşluklar aradan aýryldy. Häkimiýetler hat ibermek bilen bu meseläni hem çözdüler. Indi ähli hat alyşmalar, hatda meşhur e-poçta hyzmatlarynyň üsti bilen iberilenlerem süzülýär. Siziň hatyňyzda türkmen häkimiýetlerine garşy haýsydyr bir pitne barmy ýa-da ýokmy, süzgüç hemme zady açar, sözler we söz düzümleri bilen barlar, hat öçüriler we iberiji iş gününiň dowamynda kesgitlener: ýurtda, hatda internet kafedäki kompýutere girmek üçin pasport görkezmeli. Türkmen häkimiýetleriniň buýrugy bilen halkara programmalar üçin birnäçe çeşme merkezlerinde internete köpçülige girmegi üpjün edýän kompýuterler ýeke-täk üpjün ediji “Turkmentelecom” -yň aragatnaşyk ulgamyna geçirildi. Bu olaryň şol bir süzgüçleriň täsirine düşendigini aňladýar. Emma häkimiýetler has öňe gitdiler. Ähli daşary ýurt täjirçilik firmalary, internete girmek üçin garaşsyz ulgamlary bolan halkara programmalaryň wekilhanalary, "zyýanly" saýtlaryň tutuş toplumyny ýapmak we ýerli işgärler üçin internete girmegi çäklendirmek üçin "haýyşlar" aldylar.
Häkimiýetleriň bu hereketleri, maglumat tehnologiýasyna we internete giňişleýin elýeterliligiň Prezident Gurbanguly Berdimuhammedowyň çykyşlarynyň iň halanýan mowzugydy we şeýle bolmagynda galýar. Aragatnaşygyň hiliniň pesligi we internetiň pesligi üçin Aragatnaşyk ministrini günäkärlemekden hiç wagt ýadamaýandygy gyzykly zat. Hatda, internet birikmesiz täze mekdep binalarynyň we çagalar baglarynyň (!) işe girizilmegini gadagan etdi we ýurduň internetleşmegini döwletiň ileri tutýan ugurlarynyň biri diýip yglan etdi. Emma prezidentiň beýle liberal bolmagy we Serber itler diňe Milli howpsuzlyk ministrliginde işleýär diýip pikir etmek samsyklyk bolar. Asla ýok! Bu süzgüçleriň hemmesini internete goýmagy we dissident saýtlar üçin ýazýanlar bilen “iş salyşmagy” buýruk beren prezidentiň ygtyýarydygy mälimdir.
Internete mugt girişiň ýapylmagy diňe bir zady aňladýar. Häkimiýetler ony “ideologiki internetiň” meňzeş görnüşi bolan propaganda we öz halkyny aldamak üçin başga bir gurala öwürmek kararyna geldiler. Bütindünýä Kerebine girmek bar, ýöne ol türkmenleriň ösüşi we mazmuny bilen baglanyşykly saýtlar toplumy bilen çäklenýär. "Altyn asyr"!
Umuman aýdanyňda, täze hökümetiň ähli şöhratly ädimleri Nyýazowyň ýolbaşçylygyndaky häkimiýetleriň hilelerinden düýpgöter tapawutlanmaýar. Şeýlelik bilen, aç-açan sebäpler bilen Nyýazow tarapyndan ýatyrylan daşary ýurt habar beriş serişdelerine uly janköýerlik bilen abuna ýazyljakdygy yglan edildi.
Ýöne Berdimuhammedow tarapyndan yglan edilen daşary ýurt habar beriş serişdelerine ýazylmak hemmeler üçin däl-de, diňe Sowet döwründen bäri belli bolan "DSP – gulluk üçin ulanmak" markasy bilen abuna neşirlerine girişi çäklendirýän birnäçe sanly guramalara elýeterli boldy. Emma ýönekeý adamlar öz serişdelerinede bu hukukdan mahrum edilýär. Internetiň “süzgüçden geçirilmegi” şol bir ulgamdaky hiledir. Žurnalistler bilen işlemek iň kyn zat boldy. Şahsy durmuşyna gödek gatyşmak bilen beýleki raýatlaryň hukuklarynyň bozulýandygyna garamazdan, žurnalistleriň Türkmenistanyň şertlerinde alyp barýan işleri hemişe howp astynda bolmak bilen baglanyşykly. Döwlet ulgamyna zyýan ýetirýän hökmünde düşündirilip bilinjek islendik maglumat, aýyplama üçin esas bolup biler. Häkimiýetleriň ähli tehniki hilelerinden soň, Türkmenistandan gelen islendik hasabat boynuňa tiken saralan hasabat bolar!
Guwanç Ataýew.
Çeşme: Oazis.
