Halkara jemgyýetçiliginiň hökümeti ikinji Demirgazyk Koreýany döretmäge tarap barýan ýurtdan goşmaça ädimleri talap etmegiň wagty geldi.
Bu ýylky saýlaw kampaniýasy amerikalylara saýlaw kampaniýasynyň jemgyýetlerde we toparlarda nähili bölünişik döredip biljekdigini we näderejede agyr bolup biljekdigini ýatlatdy. Şeýlelik bilen, prezidentiň 97% ses alyp, hemme kişiniň özüne çekýän döwletinde ýaşamagyňyzy islemeýärsiňizmi? Sagdyn durmuş ýörelgesini we gowy keýpini ýokarlandyrmak üçin her ýyl Saglyk we Bagt hepdeligini belleýän döwlet hakda näme aýdyp bilersiňiz? Hökümet ýokarda agzalanlaryň hemmesiniň respublikadaky durmuş hakykatlarydygyny aç-açan yglan edýän Türkmenistanyň ilatynyň halanýan görnüşi.
Dogry, Türkmenistan dünýäde iň ýapyk we repressiw rejimleriň biri bolupdy we şeýle bolmagynda galýar. Bu, häkimiýetler tarapyndan görülýän ädimleriň, ýurduň demokratiýa liberallaşdyrylmagyna we Türkmenistanda durmuşy sazlaşdyrmaga ygrarlydygyny görkezmek üçin niýetlenendigine garamazdan, iki sany täze syýasy partiýanyň döredilmegi we adamlara bagtly we güýçli ruhda bolmagy öwredýän Saglyk we Bagt hepdeliginiň resmi baýramçylygy ýaly ädimlerdir.
Bu aralykda, Türkmenistanda köp žurnalist türmede 3-nji maýda Bütindünýä metbugat azatlygy gününi bellediler. Ýakynda 2011-2012-nji ýyllardaky “Serhetsiz habarçylar” guramasynyň metbugat azatlygy indeksindeTürkmenistan mümkin bolan 179-dan 177-nji ýeri eýeledi. Ýurtda erkin metbugatyň doly ýoklugy sebäpli žurnalistleri goramak komiteti Türkmenistany iň senzuraly iň güýçli on ýurduň sanawynda ikinji ýerde goýdy. Prezident Berdimuhammedowyň we ondan ozalky “ömürlik” prezident Nyýazowyň döwründe-de Türkmenistan uzak wagtdan bäri berk sütem, adam hukuklarynyň we söz azatlygynyň bozulmagy bilen meşgullanýar.
Şeýle wakalaryň biri, alada bildirilýän garaşsyz žurnalistler Annagurban Amanglyjowyň we Sapardurdy Hajyýewiň, häkimiýetleriň isleýşi ýaly ýatdan çykarylan wakadyr. 2006-njy ýylyň iýun aýynda Milli howpsuzlyk ministrliginiň işgärleri fransuz dokumental film režsissýorlarynyň respublikadaky saglygy goraýyş ulgamy baradaky filminde işleýän iki žurnalisti tussag etdi. Bir gün agşam bu adamlar öýlerine gaýdyp barmadylar. Türkmenistanyň şol wagtky prezidenti Saparmyrat Nyýazow we milli howpsuzlyk ministri žurnalistleri "daşary ýurtlular bilen döwleti durnuksyzlaşdyrmak üçin dil düwüşmekde" aýyplaýarlar.
Žurnalistler resmi aýyplama bildirilmezden bir aýa golaý tussaglykda boldular. On bir adam elli dereje yssyda çydap bolmajak suwsuzlykdan ejir çekýän ikä-iki metr ölçegli kamerada tussag edildi. 2006-njy ýylyň awgust aýynda Annagurban Amanglyjow we Sapardurdy Hajyýew kazyýete çykdy we ýapyk gapylaryň aňyrsynda geçirilen gysga kazyýet diňlenişiginde "bikanun ýarag saklamakda" günäkärlendi. Günäkärlenýänlere öz şaýatlaryny çagyrmaga rugsat berilmedi, maşgala agzalaryna we beýleki jemgyýetçilige kazyýet zalyna girmäge rugsat berilmedi. Halkara jemgyýetçiligi bu aýyplamalary we kazyýet işini köpçülikleýin ýazgardy we häkimiýetleri Annagurban Amanglyjowy we Sapardurdy Hajyýewi jezalandyrmakda we dymdyrmakda aýyplady. BMG-nyň esassyz tussag etmek boýunça iş topary 2010-njy ýylyň 2-nji noýabrynda žurnalistleriň tussag edilmeginiň we tussag edilmeginiň esassyzdygy we halkara hukugynyň bozulandygy baradaky netijelerini yglan etdi we Türkmenistan hökümetini iki adam hukuk goraýjysyny tussaglykdan boşatmaga çagyrdy. Şeýle-de bolsa, Türkmenistan hiç haçan sarsmady we protestler bolsa peselip başlady.
Annakurban Amanglyjow we Sapardurdy Hajyýew häzirki wagtda kazyýet tarapyndan ýedi ýyl azatlykdan mahrum edildi bilen we düzediş zähmeti koloniýasyna ýerleşdirildi. Az sanly şaýatlaryň aýtmagyna görä gynamalara sezewar edilen, psihotropiki neşe serişdelerini zor bilen ulanýan we agyr şertlerde saklanýan žurnalistleriň saglygy agyr ýaramazlaşdy. Tutulan we olar bilen bilelikde iş kesilen Sapardurdy Hajyýewiň aýal dogany Ogulsapar Myradowa (şeýle hem žurnalist) 2006-njy ýylyň sentýabr aýynda tussaglykda aradan çykdy; bedeninde gynamalaryň alamatlary bardy.
Bir rejimiň Türkmenistanda täze syýasy partiýalaryň döredilmegi bilen baglanyşykly aýdyşy ýaly “Türkmenistanda köp partiýaly sistema döretmek jemgyýeti demokratiýalaşdyrmak we çynlakaý jemgyýetçilik özgertmeleri geçirmek maksadymyza laýyk gelýär”. Türkmenistan hakykatdanam bu wadany ýerine ýetirmek isleýän bolsa, ýurduň ýolbaşçylary Annagurban Amanglyjowy we Sapardurdy Hajyýewi boşatmaly, halkara jemgyýetçiligine Türkmenistanyň diňe bir özgertmeleriň ähmiýeti barada gürleşmeýändigini, eýsem bu ugurda anyk ädimleriň hem bardygyny görkezmeli.
Halkara jemgyýetçiliginiň hökümeti ikinji Demirgazyk Koreýany döretmäge tarap barýan ýurtdan goşmaça ädimler talap etmegiň wagty geldi. Annagurban Amanglyjow we Sapardurdy Hajyýew bizden tapawudy ýok. Söz azatlygynyň esasy hukuklaryndan peýdalanýardylar we tussag edildi. Türkmenistanyň hökümeti, ilatyň ünsüni göçme çüwdürimleri bilen syýahatçylyk şypahanalaryna gönükdirmek synanyşyklaryna garamazdan, jemgyýetiň oňa syn edýändigini bilmelidir.
Türkmenistanda milli baýramçylyklar mynasybetli tussaglara amnistiýa bermek adaty zat. 18-19-njy maýda bellenen Magtymgulynyň Galkynyş, agzybirlik we şygryýet güni mynasybetli ýurtda müňden gowrak tussag boşadyldy. Bu adamlaryň arasynda wyždan tussaglary Annagurban Amanglyjow we Sapardurdy Hajyýewiň ýokdugyny duýmamak mümkin däldi. Prezident Berdimuhammedow bu pursatdan peýdalanyp, Annagurban Amanglyjowy we Sapardurdy Hajyýewi gysga wagtda boşatmak bilen Türkmenistanyň raýatlaryna we halkara jemgyýetçiligine oňyn signal ibermeli.
Redaktoryň belligi: Maran Turner wyždan tussaglaryny azat etmek üçin işleýän we Annagurban Amanglyjowyň we Sapardurdy Hajyýewiň bähbitlerine wekilçilik edýän “Freedom Now” halkara guramasynyň ýerine ýetiriji direktory. Kreýg Lewis “Hogan Lovells” -iň hyzmatdaşy we “Freedom Now” -a kanuny esasda ynsanperwer maslahat berýär.
Maran Turner, Kreýg Lewis
EurasiýaNet
