AMNESTI HALKARA HASABAT BELLIGI
Amnesty International guramasy 11-nji fewralda geçiriljek saýlawlaryň öňüsyrasynda Türkmenistanyň indiki prezidentini söz azatlygyny, esassyz tussag etmegi we gynamalary, adalatsyz kazyýet işlerini we sosial we ykdysady hukuklaryň bozulmagyny bes etmegi talap edýän teklipleriň sanawyny çap etdi.
“Internetiň ähliumumy elýeterliligini üpjün etmek üçin kampaniýa wadasyny ýerine ýetirmek ýaly ädim gowy garşylanar. Şeýle-de bolsa, has köp edilmeli işler - hemme habar beriş serişdeleri henizem döwlet tarapyndan gözegçilik astynda saklanýar, Internet derwezeleri Milli Howpsuzlyk Ministrligi tarapyndan berk gözegçilikde saklanýar, adam hukuklaryny goraýjylar tussag edilýär ýa-da yzygiderli haýbat atylýar. Söz we ýygnak azatlygy raýat jemgyýetiniň döremegi üçin möhümdir "-diýip, Amnesty International guramasynyň Ýewropa we Merkezi Aziýa maksatnamasynyň müdiri Nikola Dakwort aýtdy.
"Täze prezident we onuň hökümeti, Türkmenistanyň kanunlaryny we däp-dessurlaryny ýurduň halkara adam hukuklary baradaky borçnamalaryna laýyk getirjek reformalary derrew başlamaly."
Merhum prezident Saparmyrat Nyýazowyň rejimi parahatçylykly başgaça pikirleri rehimsizlik bilen basyp ýatyrdy. Dissidentler adalatsyz kazyýet işlerinde gynalyp, türmä basyldy ýa-da ýurtdan çykmaga mejbur edildi. Adamlar işinden boşadyldy we dissidentleriň garyndaşlarydygynyň ýeke-täk sebäbi bilen daşary ýurda gitmek mümkinçiliginden mahrum edildi. Şol bir wagtyň özünde, häkimiýetler adam hukuklaryny goraýjylary yzarladylar we işlerini dönüklik we içalyçylyk hökmünde görkezdiler. Ýerine ýetiriji, kanun çykaryjy we kazyýet ygtyýarlyklarynyň prezidente tabyn bolmagy adam hukuklarynyň köpçülikleýin bozulmagy meselesiniň üstünlikli çözülip bilinmezligine sebäp boldy.
Amnesty International, Türkmenistanyň täze häkimiýetlerini ilkinji ädim hökmünde wyždan tussaglarynyň hemmesini derrew boşatmaga we Amnesty International guramasynyň işleriniň jemlenmegine degişli beýleki çärelere degişli çäreleri görmäge çagyrýar. Aýratyn kazyýet işleriniň görkezilmegi, diňe hukuklaryny parahatçylykly durmuşa geçirmekleri üçin tussag edilen, adalatsyz kazyýet işleriniň netijesinde uzak möhletli türme tussaglygyna höküm edilen ýa-da gynamalara ýa-da ýowuz daraşmalara ünsi çekmeli.
Ynsan hukuklaryny goraýjy Ogulsapar Myradowa 2006-njy ýylyň iýun aýynda tussag edildi. Awgust aýynda adalatsyz suddan soň ol alty ýyl azatlykdan mahrum edildi we gysga wagtyň içinde şübheli ýagdaýda öldi. Halkara basyşyna garamazdan, häkimiýetler onuň ölümi barada düýpli we bitarap derňew geçirip bilmediler we şol bir işde günäkärlenen beýleki iki adam türmede galýar. Amnesty International guramasy bu üç adamyň adam hukuklary boýunça parahatçylykly işleri üçin jezalandyrylandygyna ynanýar.
Geljekki ädimlerde 2002-nji ýylyň noýabr aýynda Prezident Nyýazowyň janyna kast etmek synanyşygynda günäkärlenýän köp sanly adamyň işine gaýtadan garalmagy, dissidentleriň we olaryň garyndaşlarynyň hereketine bolan çäklendirmeleri ýatyrmak, tussaglykda gynamalar we beýleki ýowuz çemeleşmeler barada netijeli derňewler we jogapkärleri jezalandyrmak.
Amnesty International, Türkmenistanyň täze häkimiýetlerini halkara borçlaryny ýerine ýetirmäge we halkara adam hukuklary guramalarynyň tekliplerini ýerine ýetirmäge çagyrýar.
Nikola Dakwort: "Biz Türkmenistany Birleşen Milletler Guramasynyň we beýleki halkara adam hukuklary synçylarynyň ýörite işlere gapylaryny açmaga çagyrýarys" -diýdi.
Gysga maglumat
Resmi maglumatlara görä, prezident Nyýazow 2006-njy ýylyň 21-nji dekabrynda irden ýürek keselinden aradan çykypdyr. Şol gün Döwlet Howpsuzlyk Geňeşi we Türkmenistanyň Ministrler Kabineti premýer-ministriň orunbasaryny, Saglygy goraýyş we lukmançylyk senagaty ministri Gurbanguly Berdimuhammedowy prezidentiň wezipesini ýerine ýetiriji edip belledi. Konstitusiýa laýyklykda Prezident Nyýazowyň mirasdüşeri bolmaly Mejlisiň başlygy şol gün işinden boşadyldy we jenaýat jogapkärçiligine çekilendigi habar berildi.
26-njy dekabrda Halk Geňeşi prezidentiň w.w.ý.ý we beýleki bäş adamy 2007-nji ýylyň 11-nji fewralynda geçiriljek prezident saýlawlaryna dalaşgär hökmünde tassyklady. Dalaşgärleriň hemmesi ýurtda ýeke-täk hasaba alnan partiýa bolan Türkmenistan Demokratik partiýasynyň agzalary. Wagtlaýyn hökümet sürgün edilen oppozisiýa toparlarynyň oppozisiýa liderlerine prezident saýlawlaryna gatnaşmagyna rugsat bermek baradaky çagyryşlaryna ähmiýet bermedi.
Birleşen Milletler Guramasynyň (BMG) birnäçe adam hukuklary şertnamasynyň bir tarapy hökmünde Türkmenistan adam hukuklary babatynda esasy ýörelgeleri berjaý etmeli. Ýewropada Howpsuzlyk we Hyzmatdaşlyk Guramasynyň agzasy hökmünde Türkmenistanda adam hukuklary borçlary bar. Bularyň arasynda gynamalara gadaganlyk, rehimsiz, adamkärçiliksiz we mertebäni kemsidýän çemeleşme ýa-da jeza, esassyz tussag edilmek we tussag etmek azatlygy, adalatly kazyýet hukugy, pikir, wyždan, din ýa-da ynanç azatlygy, hereket we söz azatlygy we beýlekiler bar.
Soňky ýyllarda BMG-nyň Adam hukuklary boýunça komissiýasy we BMG Baş Assambleýasy Türkmenistanda adam hukuklarynyň ýagdaýyny ýazgarýan kararlar kabul etdi. BMG-nyň Baş sekretary 2006-njy ýylyň oktýabr aýynda Baş Assambleýada eden hasabatynda Türkmenistanda adam hukuklarynyň gödek we yzygiderli bozulmagy dowam edýär diýen netijä geldi.
http://www.amnesty.org.ru/pages/ruseur610062007
