Gazetleriň we žurnallaryň ýeke-täkdigine garamazdan, tiražy azalmaýar we abonentleriň sany durnuklylygyna galýar. Ýurduň ähli işleýän ýaşaýjylaryna çap edilen neşirlere ýazylmalaga mejbur edýärler.
Aprel aýynda indeksleri, abuna neşirleriniň atlaryny, goýberilişiniň ýygylygy we 6 aýlyk abuna bahasyny görkezýän katalog çap edildi.
Ozal Sowet döwründe gazetlere we žurnallara ýazylmak köpçülikleýin jemgyýetçilik-syýasy kampaniýa hökmünde amala aşyrylýardy, onuň çäginde redaksiýa žurnalistleri kärhanalaryň we guramalaryň zähmet toparlary bilen duşuşyklar geçirýärdi we “Soýuzpechat”-yň wekilleri bilen bilelikde abonentleriň sanyny köpeltmäge gönükdirilen dürli çäreleri guradylar.
“Soýuzpechat” indi ýok we uly abuna kampaniýasy ýok. Gazetleriň we žurnallaryň redaktorlary, hakykatdanam, olar üçin möhüm bolan bu meseleden ýüz öwürdiler. Abuna ýazylmagyna gatnaşmak diňe döwürleýin neşirleriň katalogyny çap etmek bilen çäklenýär we okyjylara “söýgüli” gazetine ýazylmak haýyşy bilen ýüzlenýärler.
Şeýle-de bolsa, köpçülikleýin kampaniýa bolmasa-da, abuna ýazylmak işini öz üstüne alýan “Türkmenpoçta” birleşiginiň işgärleri ýokardan bellenen meýilnamany hormat bilen ýerine ýetirýärler we hiç hili kynçylyksyz abonentleri gazanýarlar.
Nädip?
Ýagdaýyň gapma-garşylygy, Türkmenistanda gazetleriň we žurnallaryň hemmesiniň birmeňzeş bolmagy we olary hiç kim okamaýar diýen ýaly. Şeýle-de bolsa, abuna meýilnamasy hemme ýerde durmuşa geçirilýär. Esasy abonentler döwlet býudjet we öz-özüni goldaýan guramalaryň işgärleri. Gysgaça aýdylanda, aýda azyndan bir gezek aýlyk hakyna gol çekýänler. Bular mugallymlar, lukmanlar, medeni işgärler, sport guramalary, hukuk goraýjy we harby gurluşlar.
Mysal üçin, ähli mekdep mugallymlary, çagalar bagynyň mugallymlary, bilim edaralarynyň tehniki işgärleri mugallymlaryň "Mugallymlar Gazeti"-ine ýazylmaly. Ýogsam, ýolbaşçylaryň öňünde siz watançy dälsiňiz.
Şeýle-de bolsa, bu mesele diňe bir neşiriň abuna ýazylmagy bilen çäklenmeýär. Ýöriteleşdirilen neşirinden başga-da, mugallymlar we çagalar bagynyň işgärleri umumy gözýetimlerini giňeltmek üçin iki ýa-da üç goşmaça neşirlere ýazylmalydyrlar. Çagalar bagynyň mugallymlary öýe “Güneş” çagalar žurnalyny almaly. Türkmen diliniň we edebiýatynyň ähli mugallymlary hepdede bir gezek neşir edilýän we ähli gazetleriň aýlyk abuna bahasynyň iň pes bolan 5200 manat, ýagny 30 sent töweregi bolan “Türkmen Dili” gazetine ýazylmalydyr.
Beýleki ýöriteleşdirilen neşirlere abuna ýazylmak hem hiç hili kynçylyksyz mümkindir. Mysal üçin, Demokratik partiýanyň ähli agzalary, kärdeşler arkalaşyklary, ýaşlar, weteranlar, aýallar we beýleki jemgyýetçilik guramalary ýurtda bolup geçýän wakalar barada "Galkynyş", "Beýik Türkmenbaşy nesli", öňki prezident S.Nyýazowyň ejesiniň hormatyna dakylan "Gurbansoltan Eje" aýallar žurnal gazetlerinden öwrenmeli.
Prokuraturanyň, kazyýetiň, Içeri işler ministrliginiň we Milli howpsuzlyk ministrliginiň, Goranmak ministrliginiň we Serhet gullugynyň işgärleri, daşary ýurt raýatlaryny hasaba almak gullugy, neşe gaçakçylygyna garşy göreş gullugy, gümrük gullugy we şuňa meňzeş bölümleriň aýdyşy ýaly, Hudaýyň özi (ýolbaşçylary) "Adalat", "Esger", "Milli Goşun" gazetine ýazylmagy buýurýar. Şonuň üçin bu neşirlerde abuna ýazylmak meselesi ýok. Mundan başga-da, “Esger” we “Adalat”-a ýazylmagyň bahasy 13 müň manat (bir dollaryň biraz aşagynda).
Lukmanlar hökman iki ýa-da üç neşire ýazylmalydyrlar. Hökmany bolanlaryň arasynda aýda bir gezek neşir edilýän we alty aýyň dowamynda 24 müň manata çykýan “Saglyk” žurnaly bar. Şeýle-de bolsa, lukmanlar, mugallymlar we medeniýet işgärleri beýleki gymmat bahaly neşirleri ulanmaga mejbur bolýarlar, mysal üçin hepdede alty gezek neşir edilýän “Türkmenistan” we “Bitarap Türkmenistan” gazetleri, yarym ýyllyk bahasy 84 müň manat, ýa-da 6 dollar.
Daş-töwerekde ýaşaýan, işleýän we aýlyk alýanlar üçin has kyn. Aýlawlarda mugallymlar we lukmanlar mugallymlaryndan we lukmançylyk gazetlerinden we žurnallaryndan başga-da ýerli gazetlere ýazylmalydyrlar. Mysal üçin, Aşgabat şäherinde bir mugallym “Mugallymlar Gazeti”-ne ýazylmak bilen “gaçyp biler”, emma kärdeşi Daşoguzda “Daşoguz Habarlary” atly welaýat gazetine ýazylmalydygyny aýdýar.
Sebitlerde býudjet guramalarynyň işgärleri üçin gazetlere we žurnallara ýazylanda pul nukdaýnazaryndan bir standart döredilýär, ýagny her bir lukman ýa-da mugallym jemi 250 müň manat (18 dollar töweregi) döwürleýin neşirlere ýazylmalydyr. Az mukdara mümkin däl. Uly muktar üçin bu mümkin. Ýöne näme üçindir hiç kim uly muktara ýazylmak islemeýär.
Ýöne bu mukdar üçin abuna ýazylmaga mejbur edilen işgäri, katalogy göwünsizlik bilen alyp we bellenen mukdarda we hünärine laýyk neşirleri saýlap başlaýar diýip pikir eden bolsaňyz, ýalňyşýarsyňyz.
Başlyk ministrlikden ýa-da hemme zat tekjelerde ýerleşdirilen häkimlikden buýruk alýar. Bu buýruk, bu edaranyň abuna ýazylmaly nusgalarynyň sanyny anyk görkezýär. “Türkmenistan” we “Bitarap Türkmenistan” gazetleriniň hersinden 100 nusgada aýdalyň. Başlyk baş hasapça alnan buýruga laýyklykda abuna ýazmagy tabşyrýar. Hasapçynyň işgärleriň islegleri we gyzyklanmalary bilen gyzyklanmaga wagty ýok. Ol her bir adama belli bir gazetleriň we žurnallaryň zerur mukdaryny berýär we degişli mukdaryny “Türkmenpoçta” birleşiginiň hasabyna geçirýär. Bu edaranyň işgäri, poçta işgäri olaryň öýüne gazet, žurnal getirip başlanda diňe belli bir neşire ýazylandygyny öwrenip galýarlar.
Birnäçe maşgala köplenç bir öýde ýaşaýar: ene-atalar, ogullar we aýallar we çagalary. Bu uly maşgalada döwlet ulgamynda 2-3 işgär bar bolsa, poçta işgäri şol öýe şol bir neşirleriň degişli sanyny getirýär. Bu köp sanly kagyz metbugatyny nädip dolandyrmalydygyny her kimiň özi çözmeli.
Daşoguzda ýaşaýan mejbury abonentleriň biri: "Köpleriň garaşyşlaryndan tapawutlylykda gazetleriň mazmuny üýtgemedi diýen ýaly"- diýýär. - Käbir ýerli ýa-da döwlet meselelerini çözmek üçin teklipler bilen makalalar çap edilmeýär. Mundan başga-da, “mesele” sözüniň özi metbugatda ýok diýen ýaly. Entegem tükeniksiz üstünliklerimiz we gazananlarymyz bar. Gazet tiražynyň köpelmegi bu üstünlikleriň biridir.
Nazar Saparow.
Hronika Türkmenistan
