Bolgariýada ýaşaýan türkmen dissident Annadurdy Hajyýewiň Adam hukuklary merkezine beren interwýusynda Russiýanyň Warnadaky konsullygynyň Türkmenistanda gözlenýändigi sebäpli Russiýa Federasiýasynyň raýaty hökmünde täze pasport berilmegini garaşylmadyk ýagdaýda yza süýşürendigini aýtdy. Rus diplomatlarynyň bellemegine görä, Russiýanyň Federal Migrasiýa Gullugynyň Russiýanyň Daşary işler ministrliginiň konsullyk bölümine iberen haty bu ädimiň ruslaryň FSB hasaba alyş we arhiw gaznalary bölüminiň (URAF) başlangyjy bilen edilendigini görkezýär. Ozal konsullyk Hajyýewe möhleti gutaran pasportyny iki gezek çalyşyp, kynçylyksyz täze pasport berdi.
56 ýaşly Hajyýew bu ýurtdaky rejimi aç-açan tankytlaýan az sanly türkmen dissidentlerinden biridir. 1998-nji ýyla çenli Türkmenistanyň Merkezi bankynyň başlygynyň orunbasary bolup işledi we 2001-nji ýylyň güýzünde Bolgariýa ýaşamaga gitdi. Daşary ýurt oppozisiýasyna goşulandan soň, 2002-nji ýylyň iýul-sentýabr aýlarynda, ýagny bir ýyl töweregi wagt geçensoň, Türkmenistanyň Merkezi bankyndan 41,5 million dollar ogurlamakda aýyplanyp, öz watanynda gözlenýän sanawda ýerleşdirildi. Ynsan hukuklaryny goraýjy guramalar Hajyýewiň ekstradisiýa edilmek howpyndan, şeýle hem Türkmenistandaky garyndaşlarynyň yzarlanmalara sezewar edilýändigi (gynamalar, galp aýyplamalar bilen azatlykdan mahrum etmek we içerki sürgün) ýaly aladalary bildirýärler. Hajyýewiň aýal dogany Ogulsapar Myradowa, "Azatlyk" radiosynyň Turmen gullugynyň žurnalisti 2006-njy ýylda tussag edilipdi we üç aýdan soň düşnüksiz ýagdaýda türmede öldi.
2003-nji ýylyň 22-nji maýynda Warna etrap kazyýeti "Hajyýewe garşy jenaýat işiniň syýasy sebäplere görä alnyp barylýandygyny" aýtdy we şonuň üçin ekstradisiýa edilmegi baradaky haýyş ret edildi. Oppozisioneri 2007-nji ýylda geçirilen Interpolyň üsti bilen ekstradisiýa etmek baradaky ikinji synanyşyk hem edil şonuň ýaly tamamlandy. Tizara Bolgariýa oňa gaçybatalga berdi.
2003-nji ýylyň 26-njy noýabrynda Russiýanyň Bolgariýadaky ilçihanasy Hajyýewe resmi taýdan "Russiýa Federasiýasynyň Bolgariýadaky ilçisiniň eden ýüzlenmesine jogap edip, Russiýa Federasiýasynyň Maliýe Gözegçilik Komiteti Türkmenistanyň Baş prokuraturasy tarapyndan Türkmenistanyň Merkezi Bankynyň hasaplaryndan pul ogurlanmagy jenaýat işi bilen baglanyşykly maglumatlary barlady. Komitetiň ýolbaşçylygynyň pikiriçe, bu amallara gatnaşandygyny görkezýän hiç hili delil tapylmady."
2002-nji ýyldan bäri Hajyýew we onuň maşgala agzalary, Russiýanyň raýatlary hökmünde Russiýa Federasiýasynyň Warna şäherindäki Baş konsullygynda konsullyk hasaba alyndy.
Aklawçylaryň pikiriçe, URAF FSB-iň “haýyşy” esasynda täze rus pasportyny bermekde gijä galmak bikanun. 2006-njy ýylyň 6-njy oktýabryndaky pudagara görkezmesine (44.4-nji madda) laýyklykda, daşary ýurtlarda ýaşaýan Russiýa Federasiýasynyň raýatlaryna daşary ýurt pasportlaryny bermek baradaky arzalar FSB URAF-a tassyklamak üçin iberilmeýär. Mundan başga-da, URAF FSB diňe Russiýadan gitmek hukugyny wagtlaýyn çäklendirmäge hukugy bar, ýöne daşary ýurtlarda ýaşaýan ruslaryň raýatlygyny resminamalaşdyrmak prosesi däl.
2013-nji ýylyň 10-njy iýunynda Hajyýew Prezident Wladimir Putine hat iberip, "degişli guramalara bu bolgusyz ýagdaýy çözmegi tabşyrmagyny" isledi we "Russiýada ýa-da Türkmenistanda bikanun hereket etmändigini we hiç haçan adalatdan gaçmandygyny" aýtdy. Ertesi gün şuňa meňzeş hatlar FSB, Içeri işler ministrligine we Russiýa Federasiýasynyň Baş prokuraturasyna iberildi. Şikaýatyň mazmuny boýunça jogaplar entek alynmady.
Bu aralykda, vroziske.org web sahypasynyň habarlaryndan belli bolşy ýaly, 2008-nji ýylyň 18-nji iýunynda, Türkmen tarapynyň haýyşy boýunça Russiýanyň Içeri işler ministrligi diňe bir Hajyýewiň däl, eýsem beýleki 5 türkmen oppozisioneriň gözleginiň “täzeden yglan edilendigini” mälim etdi. Olaryň dördüsi (Hudaýberdi Orazow, Nurmuhammet Hanamow, Saparmyrat we Parahat Yklymow) takmynan 10 ýyl ozal Ýewropa ýurtlarynda bosgun statusyny aldy. Türkmenistanyň öňki Daşary işler ministri Awdy Kuliýewi (Russiýa Federasiýasynyň raýaty), Russiýanyň howpsuzlyk güýçleri bäş ýyl bäri “gözlemeýär”, ol 2007-nji ýylyň aprelinde Norwegiýada aradan çykdy. Bu hakykat, FSB we Russiýanyň hukuk goraýjy guramalarynyň post-sowet döwletleriniň diktator rejimleriniň aňtaw gullugynyň haýyşlaryny oýlanyşyksyz ýerine ýetirýändiklerini, köplenç milli we halkara hukugynyň kadalaryny äsgermezlik edýändigini açyk görkezýär.
Witaliý Ponomarew
“Memorial” Adam hukuklary merkeziniň Merkezi Aziýa maksatnamasynyň müdiri
