- Уж мы их давили-давили…! (М.Булгаков, "Собачье сердце").
Türkmenistanda we daşary ýurtlarda aktiwistlere edilýän täze basyş ýagdaýlary.
Soňky günlerde dürli sebitlerde raýat aktiwistleriniň tussag edilmegi barada Türkmenistandan habarlar gelip gowuşdy.
Şeýlelik bilen, turkmen.news habar gullugynyň habaryna görä, 16-njy iýul agşam, 2017-nji ýylyň tomsunda biderek bahana bilen işden aýrylan öňki lukman Hursanai Ismatullaýewa, Ahal derýasynyň Gokdepe şäherindäki öýünden tussag edildi we näbelli tarapa alyp gidildi.
Bu tussaglyk, birnäçe mejlis agzasy tarapyndan gurnalan "Merkezi Aziýada basyş amallary: Adam hukuklaryny goraýjylaryň sesleri" atly onlaýn ýygnakda öz işini agzandan bir gün soň boldy. Agşam 10 töweregi polisiýa işgärleri we raýat eşikli adamlar Ismatullaýewanyň öýüne gelip, öýde bar bolan ähli ofis enjamlaryny we telefonlaryny alyp gitdiler (https://turkmen.news/human-rights/ismatullaeva-urgent/).
Şu gün daşary ýurtlarda ýaşaýan bir topar türkmen aktiwisti 32 ýaşly Alty Duşemowyň 16-njy iýulda Aşgabat welaýatynyň Abadan sebitinde tussag edilmegine alada bildirip, ýüz tutdy. Onuň nirededigi belli däl. Bir hepde öň Alty Duşemow türkmen blogçylaryndan birine bank sakçysy bilen geçirilen söhbetdeşligiň wideo ýazgysyny iberdi. Ýazgyda, bank jaýynda maska geýmek talaplarynyň kanuny esaslary barada soraýar. Ýazgy Youtuba goýüldy.
Ondan öň, Youtube-da ýerleşdirilen birnäçe wideonyň awtory Alyaň dogany, 37 ýaşly Murat Duşemow tussag edilip, 15 gün administratiw tussaglyga höküm edildi. 15-nji iýunda ownuk huligançylyk üçin administratiw jogapkärçilige çekildi (Administratiw kodeksiň 345-nji maddasy). Munuň sebäbi ýerli poliklinikanyň ýolbaşçysyndan koronawirusa garşy sanjym etmek buýrugy bilen tanyşmak talabydyr. Ertesi gün etrap kazyýeti oňa 100 manat jerime saldy. 6-njy iýulda Aşgabat şäher kazyýeti aktiwistiň Kassatsiýa arzasyny ret etdi.
7-nji iýulda Murat Duşemow dosty Juma Jumakaýew we aýaly Leýli Nurmetowa bilen Aşgabatdan ulag bilen Daşoguza gitdi. Awtoulag ýolunyň 142 km-sinde ulag ýol polisiýasy tarapyndan saklandy. Polisiýanyň kapitany B.Saparow koronawirus üçin synag tabşyrmagyny isledi. Ylagçylar munuň kanuny esaslaryny görkezmek üçin ofiserden talap etdiler. Saparow resminamany "aljakdygyna" söz berdi, şondan soň ýolagçylar yssyda garaşmaga mejbur boldular. Dört sagat geçensoň, Jumakaýew nägilelik bildirip, awtoulagyny uly ýoluň aňyrsynda saklady. Şondan soň ikisi-de tussag edildi. Şol gün Daşoguz welaýatynyň Ruhubelent etrap kazyýeti olary “ownuk huligançylykda” günäkärledi we jübi telefonlaryny konfiskasiýa etmek bilen 15 gün tussaglyga höküm etdi. Aktiwistleriň ikisi-de tussaglykda. Jumakaýewiň aýalyna 100 manat jerime salyndy.
Türkiýedäki türkmen aktiwistleri soňky aýlarda edilýän basyşyň artýandygyndan zeýrenýärler.
Şeýlelik bilen, Stambulyň gurluşyk meýdançasynda işleýän 36 ýaşly Merdan Joraýew birnäçe aý ozal Tik-Tokda türkmen režimini tankytlap aç-açan gürläp başlady. Türkmen häkimiýetleriniň reaksiýasy gysga wagtyň içinde boldy. 20-nji aprelde Türkmenabatyň 1-nji mikroraýonynda ýaşaýan aýal dogany Aziza Hemraýewa öý administrasiýasyna çagyryldy, şol ýerde özüni tanamakdan boýun gaçyran raýat eşikli näbelli adamlar, Merdanyň çykyşlaryny diňletdiler we ony doly surata aldylar we internetde gürleşmezligi we täze pasport almak üçin "Türkmenistana gaýdyp biljekdigini" duýdurdy. 4-nji maýda ony ýene söhbetdeşlik üçin çagyrdylar, "tutuş maşgala Watana dönüklik ediler we çagalaryňyz çagalar bagyndan we mekdebinden kowular" diýip haýbat atdy (29 ýaşly Aziza bäş çagaly öý hojalykçysy).
11-nji maýda ol aýal ýapyk awtoulagda näbelli ýere äkidildi we 4 sagat töweregi içerde saklandy. 4 sagatlap oňa haýbat atdylar, oňa bir çüýşe suw atdylar ... Aziza - doganynyň uly adamdygyny, öz ýagdaýny bilýandigini, oňa jogap bermeýändigini aýtdy we jaň etmegi teklip etdi. Emma soragçylar beýle teklibi kabul etmediler. Türkiýede işleýän adamsy Babamurad Elmuradowyň telefon belgisini aldylar we “indiki gezek has erbet bolar” diýip haýbat atdylar.
Maý aýynyň ahyrynda Merdan bilen ozal aragatnaşyk saklamadyk Elmuradow oňa jaň edip başlady, duşuşmagy teklip etdi we Merdan boýun gaçyransoň, "dönük" garşysyna haýbat atdy. Aktiwist çagyryşlaryny petiklänsoň, IMO arkaly Merdanyň Türkiýedäki ikinji aýal doganyna haýbat atyldy. 8-nji iýunda aktiwist özüni türk polisiýa işgäri diýip tanadan näbelli adamdan jaň aldy. Merdanyň nirede ýaşaýandygyny bilýändigini (salgysyny berdi), resminamalarynyň möhletiniň gutarandygyny we polisiýa şikaýat alandygyny, şonuň üçin ýakyn wagtda tussag ediljekdigini aýtdy. Olaryň arasynda bolan hat alyşmalarda: "Bu ýurtda etmeli işiňiz ýok", "Men sizi ýeke goýmaryn", "Penşenbe gününe çenli işiňi görerin" we ş.m. Merdan şeýle sözlemleriň polisiýa işgärinden gelip biljekdigine şübhelenýär. Soňra başga şübheli jaňlar boldy ... Iýun aýynda Aziza doganyna, indi türkmen häkimiýetleriniň basyşyndan gorkup, onuň bilen telefonda gürleşip bilmejekdigini aýtdy.
Ynsan hukuklary barada Türkmen Helsinki Fondy.
