IWPR-nyň Türkmenistan we Özbegistan baradaky maglumatlary we seljeriş gullugy bu izolirlenen döwletleriň raýatlarynyň nähili ýaşaýandyklary barada düşünje berýär.
Merkezi Aziýanyň iň repressiw döwletleri baradaky žurnalistika taslamasy umytsyz pikir ýaly bolup görünse-de, IWPR bu ýurtlarda bolup geçen wakalary beýan etmek üçin bir proses döredip bildi we soňky bäş ýylda amala aşyrdy.
2006-njy ýylda döredilen Merkezi Aziýanyň Täzelikler Gysgaça mazmuny (NBCA) wakalara, teswirlere we täzeliklere gysgaça derňew berýär, köpüsi Türkmenistanyň we Özbegistanyň içindäki žurnalistler tarapyndan köplenç janyna uly howp astynda ýazylýar.
Daşkent şäherinden bolan žurnalist: "IWPR bilen hyzmatdaşlyk žurnalistiň goşmaça tagallalaryny talap edýär, sebäbi materiallara talaplar has ýokary" -diýdi. "Bir mowzugy çuňňur öwrenmek, meselä içgin girmek üçin köp wagt gerek ... Bularyň arasynda hünärmenler bilen söhbetdeşlikler bar, bu ýa-da şol pikiri goldaýanlar we oňa garşy çykýanlar bilen duşuşmaga synanyşmaly we maglumatlaryny nädip dogry ulanmalydygyny öwrenmeli."
Žurnalistler hökümetiň köpçülikleýin wagyz-nesihatlaryna we ygtybarly maglumatlaryň ýurtdan çykmagyna ýol bermezlige, şeýle hem raýatlaryň daşary ýurtdan maglumat almagyna ýol bermezlige garamazdan, bu ýurtlarda adam hukuklarynyň bozulmagy we sosial we ykdysady ösüş barada hasabat bermegi dowam etdirmegiň zerurlygyny duýýarlar.
Türkmenistanda we Özbegistanda žurnalistler adatça diňe döwlet ýa-da bölekleýin döwlet habar beriş serişdeleri üçin işleýärler, bu ýerde ähli maglumatlar seresaplylyk bilen senzura edilýär. Ygtybarly syýasy habar hökümetiň propagandasy bilen çalşyryldy, hatda ýumşak tankytlaram çynlakaý kynçylyklara sebäp bolup biler.
BBC ýa-da Azatlyk radiosy ýaly daşary ýurt habar beriş serişdelerinde erkin habarçy bolup işleýän az sanly žurnalist, biwepalyk edendikleri ýa-da içalyçylyk üçin tussag edilendigi sebäpli häkimiýetler tarapyndan yzygiderli gözegçilik astynda saklanýar.
IWPR-nyň Londondaky ofisinden Jon MakLeod: “Bu ýurtlar şeýle sosial ulgamyň wekilleri-häkimiýet başynda oturanlar netijesiz syýasatlaryň we erbet jemgyýetçilik hyzmatlarynyň tankytlaryna çydap bilmeýärler we halkynyň goldawyna däl-de, repressiýa esaslanýan diktator ulgam barada oňaýsyz soraglary aýtmaly däl” diýýär. "Maglumat boşlugyny döretmek, soň bolsa yzygiderli oňyn propagandasy bilen doldurmak islegi, bolup geçýän wakalary has takyk görkezmäge synanyşmaga has köp ünsi çekýär."
IWPR, goşant goşanlar, ýerli ýaşaýjylar bilen geçirilen söhbetdeşlikler, bilermenleriň düşündirişleri, Türkmenistanyň içinde we Özbegistanyň içinde we daşynda teswirdeşleriň giň toparyndan düşündirişler arkaly raýatlaryň durmuşyny görkezýän bu izolirlenen ýurtlar barada özboluşly düşünje berýär. Habarlar, adatça, rus we iňlis dillerinde alynýar, soňra bolsa türkmen ýa-da özbek dilinde terjime edilýär we neşir edilýär.
Düýbi Waşingtonda ýerleşýän Milli demokratiýa gaznasy (NED) tarapyndan maliýeleşdirilýän maksatnamanyň çäginde IWPR türkmenler we özbek žurnalistleri üçin žurnalistika ukyplaryny ýokarlandyrmak üçin okuw seminarlaryny geçirýär. Dürli sebäplere görä okuwlara gidip bilmeýänler üçin taslama işgärleri ygtybarly onlaýn uzak aralyk okuw maksatnamasyny döretdiler.
Türkmenistanda döwlet metbugatynda işleýän 20 ýyllyk iş tejribesi bolan žurnalist, birinji etapda IWPR bilen hyzmatdaşlygynyň käbir kynçylyklar bilen baglanyşyklydygyny aýtdy.
“Ilki bilen hemme zat düşnüksizdi, sebäbi men beýle işlemändim. Bir hadysany dürli nukdaýnazardan seljermegiň mümkindigini göz öňüne-de getirip bilmedim"-diýdi. Indi bolsa, makaladan nädip daşlaşmalydygyny we oňa höküm çykarmazlygy öwrendim. "Munuň düýbünden mümkin däldigine düşünsem-de, taslamaňyz bilen hyzmatdaşlyk maňa ynam döredýär" -diýdi.
Özbegistandan gelen bir habarçy IWPR bilen işleşmegi “başga bir giňişlikde öňe gidişlik” diýip atlandyrdy we başga bir žurnalist Merkezi Aziýa habarlary gysgaça taslamasy bilen hyzmatdaşlykda bilermen zehininiň nähili ösendigi barada gürrüň berdi.
"Taslamanyň üstünde işlemek meniň hünär taýdan ösmegimde uly rol oýnady" -diýýär. "Maglumatlar taýýarlanylanda, mowzugy has ünsli ösdürmeli boldum, köplenç özüm gözleg geçirmeli we alnan maglumatlary has çuňňur seljermeli boldum."
IWPR-iň esasy žurnalistika endiklerini öwretmekden başga-da, žurnalistleriň özleriniň boşluklaryny kesgitlän ugurlary çözülip başlandy. 2010-njy ýylyň noýabr aýynda IWPR nebit we gaz meselelerini beýan edýän žurnalistlere kömek bermek üçin seminar geçirdi.
Gatnaşmagy başaranlar üçin howpsuz gurşawdaky okuw kärdeşler bilen duşuşmagyň we pikir alyşmagyň we tejribe alyşmagyň gowy usulydy. Öz ýurtlarynda gorkuzma şertlerinde ýaşaýan garaşsyz žurnalistler, häkimiýetleriň jezalandyrylmagyndan we aýyplamalaryndan gorkup, gürleşmeýärler.
Özbegistanly žurnalist: "Biz öz suwumyzda gaýnaýarys" -diýdi.
Aşgabatdan gazetiň öňki žurnalisti Türkmenistandaky köpler ýaly, howpsuzlyk sebäpli okuwlara gitmekden gorkýar.
"Seminarlara baryp bilmeýändigim elbetde utandyryjy"- diýýär ol. "Özümi yzda galýan duýýaryn"
Şeýle-de bolsa, NBCA topary bilen uzakdan aragatnaşyk hem onuň üçin “kömekçi el”.
"Meniň pikirimçe, siz bolmadyk bolsaň, kärimi öňden taşlardym" diýýär ol.
Ýazyjy barada: Inga Sikorskaýa IWPR-nyň Bişkekdäki Türkmenistan we Özbegistan boýunça baş redaktory.
Howpsuzlygy üçin žurnalistleriň atlary aýryldy.
www.iwpr
