Adam ölçegleri baradaky borçnamany gözden geçirmek ýygnagyndan.
Uzak möhletleýin gözegçilikler Türkmenistanda adalatyň ýokdugyny we adalata hakyky elýeterliligiň ýokdugyny görkezdi. Adam hukuklaryny goraýjylar, žurnalistler we dissidentler üçin rehimsiz höküm bilen gutarýan synaglary bar.
Synaglar, hukuk goraýjy we adalat ulgamynyň daşarky häsiýetleri bar bolsa-da, aç-açanlyk ýörelgelerine laýyk gelmeýär. Emma hakykatda kazyýetler ýerine ýetiriji häkimiýete doly bagly, ýagny Türkmenistanda adalatly kazyýet hukugy ýok. Derňewiň ähli tapgyrlarynda polisiýa usullaryny ornaşdyrmak, kazyýete we kazyýet seljermesine ugratmak; ýurduň ýolbaşçylarynyň we kazyýet işlerine gatyşýan ýokary derejeli işgärleriň telefon (şol sanda telewideniýe) hukuklary, häkimiýetiň korrupsiýasy (prezidentiň özi gizlemeýär), şeýle hem giň gerimli şahsyýet kulty - bularyň hemmesi ýurduň kazyýet ulgamynyň düýbünden pese gaçmagyna sebäp boldy. Şonuň üçin türkmen raýatlary köplenç manysyz, adalatsyz we utandyryjy synaglara duçar bolýarlar. Adalat ygtyýary, goranyş ulgamyny ýok eden Prezident Saparmyrat Nyýazowyň özi tarapyndan döredilen kanunçylyk tejribesine negatiw garaýyş bilen hasam agyrlaşýar.
Ýurduň ýapyklygyna garamazdan, adam hukuklaryny goraýjylar türkmen raýatlarynyň adalatly we aç-açan adalata girmegine çäklendirmeler barada habarlary almagy başarýarlar. Bize mälim bolan iň soňky mysal, aktiwistleriň awgust aýynda geçirilen kazyýet işi, kazyýet işi bolmazdan we ýapyk gapylaryň aňyrsynda geçirildi. Türkmenistan synçylara bu işi yzarlamaga rugsat bermedi. Halkara jemgyýetçiligi, günäkärlenýänleriň žurnalistika we adam hukuklary işleri sebäpli kynçylyk çekýändiklerinden alada etmeli.
16-njy sentýabrda jenap Harasti Myradowanyň ölümine we Türkmen kazyýetiniň 25-nji awgustdan 6 ýyla çenli azatlykdan mahrum etmek kararyna şikaýat edip bilmejekdigine gynanç bildirdi. Ol kazyýetiň kararyna şikaýat etdi. Peýdasy näme? Bizde onuň şikaýeti bar, ol ýalan aýyplamalary düýbünden inkär edýär. Häkimiýetler şikaýatyň dowam etmegine rugsat bermediler, ýöne Myradowadan halas boldular. 11-nji sentýabra çenli özüni günäkärlemek üçin bu üçlä basyşynyň dowam edýändigi habar berildi. Synçylar, Myradowanyň ölümine sebäp bolan Türkmenistanyň kazyýet ulgamynda giňden ulanylýan öz-özüni günäkärlemek baradaky dil hatyna gol çekmändigine ynanýarlar.
Şeýle şertlerde adalatyň nähili elýeterliligi barada gürleşip bileris? Türkmenleriň tebigy baýlyklary demokratik diýýän ýurtlaryň işgärleriniň gözüni şeýle bir körledi welin, türkmen resmileriniň şekerli çykyşlarynda diňe ynanyp, Türkmenistanyň demokratiýa ýolundan gitjekdigi baradaky tassyklamalar bilen ikiýüzli ylalaşýar.
Türkmenistan birnäçe halkara kanunlaryna gol çekdi we medeniýetleşen dünýä indi Türkmenistanyň kazyýetlerinde wagşyçylyklaryň edilýändigine we türmelerde bigünä adamlaryň öldürilmegine göz ýumup bilmez.
T. Begmedowa.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
