Türkmenistanda saýlawlar.
Adam ölçegleri baradaky borçnamany gözden geçirmek ýygnagyndan.
Türkmenistanda 1999-njy ýylyň 28–29-njy dekabrynda ýurduň iň ýokary wekilçilikli guramasy tarapyndan esasy kanuna üýtgetmeler girizilmegi ömürlik prezidentlige ýol açdy.
Häzirki wagtda Prezident S.Nyýazow prezident saýlawlaryny geçirmegiň zerurlygy barada wagtal-wagtal gürleşýär, ýöne wagtyň görkezişi ýaly bu halkara guramalaryny köşeşdirmek üçin esassyz edilýär. Aslynda, prezident saýlawlary yzygiderli yza süýşürilýär we olar üçin çynlakaý taýýarlyk görülmeýär.
Türkmenistan hökümetiniň ýurduň soňky parlament saýlawlaryna halkara synçylaryny çagyrmandygyny hemmeler bilýär. Hemişe bolşy ýaly hemme zat oňat geçdi: ýurduň ýolbaşçylary tarapyndan öňünden taýýarlanan sanawlara görä, ýerli metbugat tarapyndan halk wekili hökmünde ikiýüzli çagyrylan hökümetden ygtybarly we wepaly dalaşgärler saýlandy. Sowalnamamyz, saýlawçylaryň ýarysyndan gowragynyň (67%) kime ses berendiklerini ýada saýlamaýandygyny görkezdi. Doly biperwaýlyk, häkimiýetler saýlanan dalaşgärlerini işjeň ýagdaýda iteklemek we bäsdeşleriň bolmazlygy bilen birlikde Mejlis saýlawlaryna yzygiderli gatnaşýar.
Synçylar döwrüň başga bir ruhuna-da üns berýärler. Mejlisleriň ýygnagynda, Ministrler Kabinetiniň mejlislerinde “halk wekilleriniň”, mysal üçin, türkmen raýatlarynyň raýat we syýasy hukuklary meselesine garamak ýa-da bilim ulgamyny gowulandyrmak, ýa-da ykdysadyýet üçin öz tekliplerini beren ýekeje-de waka bolmady. Ýok. Ähli stendlerden diňe rejimiň wasplary, şahsyýet kultynyň beýgeldilmegi we beýik Türkmenbaşyna ömürboýy wepalylyk wadalary eşidilýär.
Şunça ýyl bäri ÝHHG-a agza döwletleriň saýlawlarynyň türkmen parodiýasyna ýol beren ÝHHG-nyň pozisiýasy bizi geň galdyrýar. Geliň, hemme zady öz ady bilen atlandyralyň. Türkmenistanyň saýlaw hökmünde hödürleýän zady, aslynda öz dalaşgärlerini ýurduň ýolbaşçylary tarapyndan daş-töweregi, aýdymlary we tanslary bilen ýerine ýetirilen halk deputatlaryna bellemekdir. Ýagny, Türkmenistanda sözüň doly manysynda saýlanan wekiller ýa-da deputatlary we prezidenti saýlamak tejribesi ýok. Bu prosesiň özi başgaça bolýança, Türkmenistanda demokratik saýlawlar meselesini ara alyp maslahatlaşmagyň peýdasy ýok.
Şeýle ýagdaýda hakykatda näme edip bolar? Ilki bilen, THF ÝHHG-nyň indi halkara ülňülerine laýyk gelýän saýlawlary guramak we geçirmek praktikasynda tälim berip biljek aktiwistler toparyny bermäge taýýardyr.
Begmedowa T.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
