Türkmenistanda haýsydyr bir kanunçylyga we aç-açan kazyýet işine sorag bolup bilmez. Kazylar we prokurorlar prezident tarapyndan bellenilýär, soň bolsa galp jenaýat işlerinde rejime garşy çykýan adamlary ýazgarýarlar. Netijede, işgärler beýle yzarlamalar üçin jogapkärçilik çekmeýärler. Gündogar ertekileriniň tanymal gahrymany Şährizade türkmen derňewçileri we prokurorlary tarapyndan ýazylan jenaýat işlerini okan bolsa, özüni gark ederdi. Diňe türkmen howpsuzlyk işgärleri şeýle ýazyp bilerler: çaklamalardan, düşündirişlerden we wezipeli adamlaryň garaýyşsyzlygy we hünärsizligi baradaky aýyplamany esaslandyrmakdan başga zat ýok.
Adalatly kazyýet hukugyny goramaga synanyşýanlar rejim tarapyndan türmä basylmagyny dowam etdirýärler. Bu waka H. Ismatullaýewa, M. Düşemow, P.Allaberdiýew, N.Halykow bilen we Nyýazow rejiminiň ýüzlerçe pidasy bilen bolup geçdi. “Olary diri görkeziň” kompaniýasy her ýyl sanawlaryny täzeleýär, ýöne häkimiýetler bu meseläni jenaýat jogapkärçiligine çekýärler. Diktator Nyýazow, uly Berdymuhamedow, indi bolsa kiçi Berdymuhamedow hem şeýle etdi.
BMG-nyň, Adam Hukuklary Komitetiniň kararlary ýerine ýetirilmeýär we resmi wezipeden peýdalanyp, Konstitusiýada we halkara şertnamalarynda göz öňünde tutulan esasy adam hukuklaryny bozýandyklary üçin hiç bir resmi jogapkärçilik çekmeýär.
ÝHHG we Ýewropa Bileleşiginiň wekilleriniň Türkmenistanda şeýle ýagdaýa bolan köpden bäri tanyşlygy biziň ýurdumyzda kanunyň ýoklugyna sebäp boldy. Şonuň üçin prezidentiň işgärleri we garyndaşlary tarapyndan işewürleriň, emläkleriň, raýatlaryň öýleriniň basyp alynmagy jezasyz galýar.
20 ýyl bäri ÝB-de bolup geçýän wakalary içimden synlaýaryn we bu bileleşikde kanunyň hökmürowanlygynyň pese gaçýandygyny görýärin. Jenap Orbant (Wengriýanyň premýer-ministri) Merkel, Sarkozi tarapyndan kanun çykarylmadyk ýurtdan gelen türkmen diktatorlarynyň Brýusselde, Rimde, Wenada kabul edilendigini görýär. Onda näme üçin ÝB-de kanunyň hökmürowanlygyndan ýüz öwürmeli däl? Ine, netije. Ýewropaly resmiler adam hukuklaryny, kanunyň hökmürowanlygyny we öz çäklerini äsgermezlik etmek üçin zyýanly tejribäni geçirýärler. Göçme manyda ÝB-den gelen jenaplar, Merkezi Aziýada näme ekseňiz şony orarsyňyz.
Aktiwistler ençeme ýyl bäri türkmen awtokratlaryna garşy sanksiýalar girizmegi teklip edýärler, emma diňe bahanalaryňyz bilen gapma garşy bolýarlar. Diktator Nyýazowyň öňki aýaly Berlinde gozgalmaýan emläk satyn almak bilen nemes ykdysadyýetine gelip çykyşy näbelli bolan ýüzlerçe million dollar goşant goşýar. Siz tarapdan hiç hili jogap ýok. Indi, kazyýet işi bolmazdan, rus oligarhlarynyň emläkleri doňduryldy. Bu ýerde kanunyň hökümdarlygy nirede? Awtokratik rejimiň käbir şäriklerine sanksiýalary ulanýan bolsaňyz, beýlekiler üçin hem ulanjak boluň.
ÝB näme üçin Berdimuhammedow maşgalasynyň garyndaşlarynyň millionlarça emläginiň gelip çykyşyny derňemek islemeýär? Ahyryna çenli prinsipli boluň. Güýçli syýasy erk diňe bir terbiýe bermek bilen çäklenmän, demokratik gymmatlyklaryň amaly durmuşa geçirilmegine hem mümkinçilik berer.
Çäräni gurnandygy üçin Polşa köp sag bolsun aýdýaryn, ýöne meniň pikirimçe bu konferensiýa Ýewropa Bileleşigi tarapyndan gurnaldy we şeýlelik bilen prinsipial syýasy erkini görkezdi.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
