Ilkinji ady: “Başizm syýasy türmesi “Owadan-Depe” “Owadan-Depe” türkmençeden rus diline terjime edilende “Suratly depe” hökmünde terjime edilip bilner. Bu, Saparmyrat Nyýazowyň ýörite syýasy repressiýa üçin döreden syýasy türmesiniň ady - syýasy oppozisiýa agzalary we syýasy täsirli diktatoryň aladasyny edýän ýokary derejeli wezipeli adamlar üçin niýetlenendir. Bu repressiýa guraly, Saparmrat Nyýazow tarapyndan işlenip düzülen we Başizm-Ruhnamizmiň adam ýigrenýänilýän ideologiýasyny doly öz içine alýardy (ol muny masgaralap aýdýar: “Türkmenleriň ýoly, beýlekilerden tapawutlylykda”).
Owadan-Depe türmesi Aşgabadyň 70 km demirgazygynda - Garagum çägelerinde ýerleşýär. Nyýazow dizaýna hut özi gatnaşdy we gurluşygyň gidişine gözegçilik etdi. Türmäniň proýekty 150 töweregi tussag üçin niyetlenen. Gurluşyk tamamlanandan soň, hemme zadyň isleýşi ýaly edilendigine göz ýetirmek üçin Nyýazow dikuçar bilen bu türmä gitdi.
Owadan-Depe türmesinde üç sany berkitme we howpsuzlyk bar, bu geçelge degişlilikde üç barlag nokadyndan (Gözegçilik nokady) amala aşyrylýar.
Owadan-Depe türmesiniň daşky perimetri ("ilkinji halka") Içeri işler ministrliginiň ýörite harby bölümi tarapyndan (harby gulluga çagyrylýan esgerler) goralýar, kazarmalary türmäniň golaýynda ýerleşýär.
Ikinji we üçünji halkalary hukuk goraýjy edaralar goraýarlar. Ikinji halkadan üçünji (içki) girmek gaty çäklidir - bu ýerden diňe ýörite pasportly hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri geçip biler.
Üçünji halkanyň üsti bilen - türmäniň özüne girmek, diňe türmäniň her girelgesinde kabul edilýän hökmany goşmaça tassyklamadan soň amala aşyrylýar.
Türmäniň howpsuzlygy Içeri işler ministrliginiň (IIM), prokuraturanyň we Milli howpsuzlyk ministrliginiň (MHM) işgärleri tarapyndan ýokary howpsuzlyk esasynda amala aşyrylýar - bu bölümleriň işgärleriniň hersine gözegçilik etmek üçin edilýär,beýleki hyzmatlaryň hiç biriniň “özbaşyna” türmedäki ýagdaýa gözegçilik etmemesi üçin. Bu bölümleriň işgärleri, nobatlarynyň gününi öňünden bilmezden, çalşyklary mozaika görnüşinde üýtgedýärler. Olara işe başlamazdan birnäçe sagat öň habar berilýär.
Türme işgärleri bilen tussaglaryň arasynda aragatnaşyk saklamak düýbünden gadagan. Tussaglar bilen habarlaşmaga synanyşanyň jezasy, şol sanda azatlykdan mahrum etmek.
Käbir tussaglar, esasanam “2002-nji ýylyň noýabr aýynda Saparmyrat Nyýazowyň bikanun hereketlerini basyp ýatyrmak synanyşygy” bilen baglanyşykly tussaglar kameranyň diwarlaryna bir bedre paraşa guýup, beýleki elhenç gynamalara sezewar edilýär. [Paraşa türme kamerasynda meýdan edilip zyňylýan hajathana ýerine ulanylýan bedredir. Owadan-Depe 21-nji asyrda gurlan hem bolsa, öýjüklerde hajathana ýok - takmynan. red.] 45 gradus yssyda kiçijik, howalandyrylmadyk kamerada şondan soň näme bolýandygyny göz öňüne getirmek kyn. Bu “maşk” “ýadyňy täzeleýär” diýilýär. Türme işgärleriniň arasynda munuň "baky beýik Türkmenbaşynyň" gönüden-göni buýrugy bilen bolup geçýändigi barada pikir bar (ýeri gelende aýtsak, "Türkmenbaşy" sözüniň iň manyly terjimesi "Türkmen halkynyň baştutany").
Şeýle-de bolsa, bar bolan tussaglyk şertleri - Garagumyň tomsuň yssy howasy, ýapyk (öýjükli) tussaglygy, howa çalşylýan öýjüklerde kondisioneriň ýoklugy, arassaçylyk şertleri, suwa düşüp bilmezlik, erbet iýmit - eýýäm öz-özünden gynalmak. Mundan başga-da, yzygiderli yssy howa, ýa-da gyşda bolan sowuklygy goşup bolar; käbir türme kameralary asla gyzdyrylmaýar. Mundan başga-da, tussaglara ýeterlik lukmançylyk kömegi berilmeýär.
Birnäçe öýjük beýikligi bir ýarym metr bolup, bu tussagyň dik durmagyna mümkinçilik bermeýär we kamerany ýarym egilen ýagdaýda aýlanmaga mejbur edýär. Birnäçe hepdeden soň, bu psihikada gaty gynandyryjy täsir edýär.
Esasanam çylşyrymly gynamalara tussaglaryň türmäniň diwarlarynyň daşyndaky wakalar barada maglumatlardan doly mahrum bolandyklary, dünýäde bolup geçýän wakalar barada hiç zat bilmeýändikleri bilen baglanyşykly bolup biler - gazet, radio, telewideniýe gadagan we hiç kim bilen gürleşmeýän garawullarydy.
Türmäni doly ýapmak we maglumat izolýasiýasy rejimi Saparmyrat Nyýazowyň “oýlap tapyşlaryndan” biridir. Owadan-Depe türmesiniň tussaglaryna garyndaşlaryna baryp görmek, şeýle hem Gyzyl Haç, Gyzyl Ýarymaý we beýleki ynsanperwerlik, adam hukuklary we beýleki halkara guramalarynyň we synçylarynyň wekilleri bilen duşuşmak düýbünden gadagan.
Syzdyrylan maglumata görä, tussag astyna alynmak, gynamak we lukmançylyk kömeginiň bolmazlygy sebäpli birnäçe tussag keselden we tükenmekden öldi. Owadan-Depe şäherindäki tussaglaryň garyndaşlaryna, adatça, tussaglaryň ölümi barada habar berilmeýär we jesetleri olara berilmeýär. Ölen ýa-da öldürilen diýlip çak edilýänleriň sanawynda tanymal türkmen raýatlary, şol sanda rus raýatlary bar. Jynazalar näbelli ýagdaýda we näbelli ýerde amala aşyrylýar. Bir maglumata görä, Owadan-Depe türmesinde krematoriýa (jesetleri ýakmak) bar we küli türmäniň howlusynda jaýlanýar.
Saparmyrat Nyýazow wagtal-wagtal rejiminiň täze bellenen işgärleri üçin Owadan-Depe türmesine “gezelenç” etmegi buýurýar. Adamlar şeýle “giriş gezelençinden” soň uzak wagtlap şok bolýarlar diýýärler. Esasanam tussaglaryň ýagdaýy haýran galdyrýar.
“VIP tussaglaryň” özüni alyp barşy, fiziki we ahlak ýagdaýy baradaky maglumatlar Saparmyrat Nyýazowyň dykgatyna ýetirilýär.
TI redaktorlary Owadan-Depe türmesi barada maglumat beren Türkmenistanyň raýatlaryna minnetdarlyk bildirýärler.
Çeşme: Türkmenskaýa Iskra
http://www.tm-iskra.org/dosie/Ovadan-Depe.htm
