“Memorial” Adam hukuklary merkezi tarapyndan alnan maglumata görä, şu ýylyň ýanwar aýynda Kairiň “Al-Azhar” uniwersitetinde ozal okan Türkmenistanyň raýaty Annamyrat Atdaýew "Yslam ekstremizmi" bilen galp aýyplamalar bilen günäkärlenenden gysga wagt soňra Türkmen “Gulag” zyndanynda ýitirim boldy. Annamyradyň aýaly, Stawropol sebitinde ýaşaýan Russiýanyň raýaty Darýa Atdaýewa, türkmen häkimiýetleriniň adamsynyň nirededigi barada maglumatlary gizleýändigini we türkmen kanunlary bilen kepillendirilen duşuşyklara we hat alyşmak hukugyndan mahrumdygyny aýtdy. Tassyklanmadyk habarlara görä, Atdaýew Aşgabadyň golaýyndaky “Owadan-Depe” gizlin türmesinde saklanýar. Aprel aýynyň ahyrynda Atdaýewiň işi bilen baglanyşykly şikaýat BMG-nyň mejbury ýitirim bolmak boýunça iş toparyna iberildi.

Düşündiriş

Annamyrat Atdaýew, 1986-njy ýylyň 17-nji iýulynda, Türkmenistanyň Ahal welaýatynyň Gäwers etrabynyň Arzuw obasynda köp maşgalaly maşgalada dünýä indi. Mekdep ýyllaryndan bäri erkin göreş bilen meşgullandy, dürli ýaryşlara gatnaşdy we sport dalaşgäri diýen ada eýe boldy. 2008-nji ýylda Belarus Respublikasynyň Grodno şäheriniň Ýanka Kupala döwlet uniwersitetiniň hukuk fakultetine okuwa girdi. Bu ýerde din bilen gyzyklanyp we doga okap başlady. Bir ýyldan az wagt okanyndan soň, hukuk fakultetini taşlap, Kairdäki “Al-Azhar” Yslam uniwersitetine girmegi ýüregine düwdi.

Kaire gelensoň, “Fajr” arap dili mekdebine girdi we üstünlikli tamamlap okuwyna “Al-Azharda” dowam etdi. 2011-nji ýylda häzirki aýaly, musulman dinini kabul eden Russiýadan Müsüre gelen Darýa (Yslam ady Jemile) bilen internet arkaly tanyşdy. 2013-nji ýylyň iýul aýynda är-aýalyň ilkinji gyzy Aýşa dogdu. 2015-nji ýylyň sentýabr aýynda Darýa Russiýa uçdy we bir aýdan soň ikinji gyzy Merýem doguldy. Annamyrat köne görnüşli türkmen pasporty bolany üçin Russiýa wizasyny alyp bilmeýärdi we Müsürde galmaga mejbur boldy.

Aýalynyň sözlerine görä, Atdaýew 2008-nji ýyldan bäri Türkmenistana gitmese-de, watanyndaky hukuk goraýjy edaralar bilen hiç wagt kynçylyk çekmändir. Şeýle-de bolsa, 2013-nji ýylda rus teleýaýlymynda 2011-2013-nji ýyllarda “Al-Azharda” okaýan Siriýada tussag edilen Türkmenistanyň raýaty Röwşen Gazakowy görkezýän wideolar görkezildi. Darýa: "Gazakowyň Siriýa gidendigini habarlardan öwrendik" -diýdi. Şondan soň türkmen howpsuzlyk gullugy ýurduň içindäki musulmanlara edilýän basyşy we Müsürdäki türkmen talyplarynyň arasyndaky işleri güýçlendirdi.

Gaýdyp geleninden soň Türkmenistanda

2016-njy ýylyň mart aýynyň başynda Atdaýew pasportyny täzelemek üçin Türkmenistana dolanmaga mejbur boldy. Aýalynyň pikiriçe, "sakgal bilen öýüne uçmakda akylsyzlyk bardy", bu bolsa Milli howpsuzlyk ministrliginiň (MHM) işgärleriniň arasynda gyzyklanma döretdi. Howa menzilinde ony birnäçe sagatlap sorag etmek üçin alyp gitdiler. Annamyrat aýalyna öýüne iberilenden soň, şol gü sakgalyny syrdyrandygyny, soň bir guty çilim satyn alyp, özi bilen alyp gidendigini, şeýlelik bilen aňtaw işgärlerine özüniň "Wahhabi" däldigini görkezmäge synanyşandygyny aýtdy.

Atdaýew MHM-de käwagt 5-7 sagat dowam edýän “gepleşikler” üçin birnäçe gezek çagyryldy. Bu duşuşyklaryň dowamynda MHM işgärleri Kairdäki maşgalasynyň durmuşyndan jikme-jikliklere salgylandylar, hatda kireýine alnan öýüniň mebellerini hem beýan etdiler we Müsürdäki jemgyýetçilik topary we ol ýerde dini bilim alýan türkmenler barada sorag berdiler. Annamyrady içaly hökmünde olar bilen hyzmatdaşlyga, Aşgabatly musulmanlar hakda maglumat ýygnamaga yrjak boldular, ýöne ol razy bolmady.

Müsürde ozalky okuwy sebäpli, tanyşlary Atdaýew bilen habarlaşmakdan gorkýardylar. Ol konditer zawodynda ýük göteriji bolup işlemäge mejbur boldy, ýöne hatda şol ýerde-de gözegçilik astyndady.

Hiç hili kanuny esas bolmazdan, daşary ýurda gitmek gadagan edilipdi. Tussag edilmeginden bir aý öň täze halkara pasportyny alanda, MHM işgärleri onuň ýanyna gelip: “Nirä barýaň? Sen hiç ýere gitmersiň. Maşgalaňy göresiň gelenokmy?” diýdiler.

Geçen tomus Atdaýew aýaly we çagalary türkmen wizasyny alyp, Aşgabatda ýanyna gelip biler ýaly iki gezek çakylyk ibermäge synanyşdy, ýöne netije bermedi. Darýa ilkinji şowsuz synanyşykdan soň, adamsyna saçyny ýapmaýan ýalyksyz çakylyk üçin täze surat iberdi, ýöne bu kömek etmedi.

Darýanyň pikiriçe, ýörite hyzmatlarda adamsyna garşy hiç hili arz ýokdy. 2016-njy ýylyň sentýabr aýynda tussag edilmezinden bir gün öň MHM işgärleri ondan käbirleriniň Siriýa giden bolmagynyň mümkindigini aýdyp, Müsürde duşan ähli türkmenleriň sanawyny düzmegini haýyş etdiler.

Tussaglyk we kazyýet işi

2016-njy ýylyň 27-nji sentýabrynda işden soň ony başga bir "söhbetdeşlige" getirdiler, soň boşadylmady. Ol tussag edilendigini we mundan soň näme boljagyny bilmeýändigi barada SMS iberip bildi. Tussag edilenden ertesi gün Atdaýewiň uly dogany wagtlaýyn tussaghana geldi we ýyly eşikleri gowşurdy, oňa doganyny bäş minutlap görmäge rugsat berildi. Olar: "Alada etme, üç günden boşadylar" diýdiler. Şondan soň, kazyýet işine çenli ol garyndaşlaryna görkezilmedi we duşuşmaga rugsat berilmedi. Ilki bilen ownuk bidüzgünçilikde aýyplanyp, 15 gün, soň ýene iki gezek - hersi 15 gün azatlykdan mahrum edildi. Garyndaşlary görmäge synanyşanda, olara: "Milli howpsuzlyk ministrligi muňa rugsat bermeýär" diýdiler. Indiki administratiw tussaglyk gutarandan soň, Atdaýew jenaýat jogapkärçiligine çekildi.

2016-njy ýylyň 13-nji dekabrynda Atdaýewiň işi Aşgabat şäher kazyýeti tarapyndan ýapyk gapylaryň aňyrsynda garaldy. Ol Türkmenistanyň Jenaýat kodeksiniň 174-nji maddanyň 1-nji bölümi (häkimiýeti ele almak ýa-da konstitusiýa ulgamyny zor bilen üýtgetmek baradaky dildüwşük), 175-nji madda 2-nji bölüm (konstitusiýa ulgamynyň zorlukly üýtgemegine çagyryş),177-nji madda 1-nji bölüm (jemgyýetçilik, milli ýa-da dini ýigrenji öjükdirmek) we 275-nji madda 1-nji bölümi (jenaýat jemgyýetini guramak) laýyklykda günäkär tapyldy we iň ýokary howpsuzlyk koloniýasynda 15 ýyl azatlykdan mahrum edildi. Kazyýet işi bir günüň içinde tamamlandy. Atdaýewiň ýeke özüniň kazyýet işi geçirildi. Günäni boýun almady, ýöne aklawçy saýlamak hukugyndan mahrum edildi. Kazyýetde hiç hili şaýat ýokdy. Garyndaşlary kazyýet işi barada diňe kazyýet gününde bildiler, ýöne kazyýet zalyna girmäge rugsat berilmedi, ýöne Atdaýewi alyp baranlarynda görüp bildiler.

Garyndaşlary öňki “Al-Azhar” okuwçysynyň näme bilen aýyplanandygyny bilenoklar. Arza bermek üçin hakyna tutulan aklawçynyň sözlerine görä, Atdaýewiň Remezan aýy (2016-njy ýylyň iýuly) baýramçylygy mynasybetli geçiriljek baýramçylyk çärelerine baryp göreninde, Atdaýewiň häzirki hökümet barada erbet gürländigi aýdylýar. Şeýle-de bolsa, aklawçy kazyýet işiniň jikme-jikliklerini ara alyp maslahatlaşmak, garyndaşlary bilen telefon ýa-da şahsy habarlaşmak islemedi.

Soň bolsa hökümiň ​​bir nusgasyny almak haýyşyny ýazdylar, jogap hökmünde bir nusgasyny bermekden ýüz öwürdiler. Diňe şu jogapdan aýyplamalar we berlen jeza barada öwrenip bildiler.

Koloniýadan Owadan-Depä?

Kazyýetden soň hiç hili duşuşyk bolmady. Bir gezek garyndaşlary kazyýetden öňki tussaghanasyna baryp görmäge rugsat alyp bildiler, ýöne iş kesilen adam bilen 3-4 sagat garaşandan soň duşuşmaga rugsat berilmedi, diňe azyk geçirmegi kabul etdiler;

Darýa Atdaýewanyň pikiriçe, adamsy hökümini Tejendäki koloniýada geçirmelidi. Şeýle-de bolsa, garyndaşlary ýanwar aýynyň ahyrynda ol ýere baryp görmek üçin gelenlerinde, Annamyradyň bary-ýogy iki gün bolandygyny habar berdiler, şondan soň Aşgabadyň görkezmesi boýunça daşarky dünýä bilen berk izolirlenen Owadan-Depe türmesine äkidildi. Bu maglumatlar resmi taýdan tassyklanmady.

Türkmenistanda hereket edýän kanuny kadalara laýyklykda Owadan-Depe türmesine, ýagny hökümde göz öňünde tutulandan has berk tussaglyk düzgünine geçirmek diňe kazyýetiň karary esasynda mümkindir. Muňa garamazdan, garyndaşlaryň beýle karar hakda hiç hili maglumaty ýok;

Aprel aýynyň ahyrynda Aşgabatda Atdaýewiň Owadan-Depe türmesinde kamerada saklanýandygy barada myş-myşlar ýaýrady, Içeri işler ministrliginiň işgärleriniň habar bermegine görä, ol "ekstremist" we sport türgenleşigi sebäpli howply bolup biler.

Tussaghanada aragatnaşyk bolmazdan saklamak halkara we milli kanunlaryň bozulmagydyr. Şeýlelik bilen, 2011-nji ýylda, ýagny häzirki prezident Berdimuhammedowyň pikiriçe, Türkmenistanyň Jenaýat ýerine ýetiriji kodeksi ähli tussaglaryň baryp görmek, hat alyşmak we azyk almak hukugyny kepillendirýär. Şeýle-de bolsa, häkimiýetler tussagyň nirededigini gizläp, ony daşarky dünýäden izolirlän ýagdaýynda bular durmuşa geçirilip bilinmez.

Häzirki ýagdaý bilen baglanyşykly Darýa Atdaýewa Baş prokuratura, Içeri işler ministrligine we Türkmenistanyň konsullygyna we Russiýanyň Daşary işler ministrligine adamsynyň nirededigi, duşuşmak we hat alyşmak barada maglumat almaga kömek bermek haýyşy bilen ýüz tutdy. 2017-nji ýylyň 28-nji aprelinde Atdaýewiň işi bilen baglanyşykly şikaýat BMG-nyň mejbury ýitirim bolmak boýunça iş toparyna iberildi. “Gyzyl Haç” guramasyna ýüzlenme taýýarlanýar.

2017-nji ýylyň mart aýyna çenli BMG-nyň mejbury ýitirim bolmak boýunça iş topary Türkmenistandan diňe üç arzany hasaba aldy. Bu aralykda, "Olary diri görkeziň" kampaniýasy azyndan 150-200 tussagyň, şol sanda öňki ýokary derejeli resmiler, syýasy we dini tussaglarygyny we olar bilen birlikde häzirki wagtda Türkmen türmelerinde üznüksiz ýagdaýda saklanýandygyny, käbirleriniň 15 ýyl bäri izolýasiýa edilendigini we onlarça adamyň tussaglykda ölendigini çaklaýar. Adam hukuklaryny goraýjylaryň pikiriçe, häzirki ýagdaýy üýtgetmäge diňe halkara basyşy kömek edip biler.

Witaliý Ponomarew, “Memorial” Adam hukuklary merkeziniň Merkezi Aziýa maksatnamasynyň müdiri.

Çeşme : “Memorial” Adam hukuklary merke