Türkmenistanda hökümete dahylsyz guramalary hasaba almak ozal gaty kyndy (bu halkara adam hukuklary guramalary tarapyndan berlen hasabatlarda birnäçe gezek nygtalýardy). Şeýle-de bolsa, Täze ýyldan başlap, jemgyýetçilik guramasyny açmak isleýänleriň eýýäm kyn ýagdaýy hasam çylşyrymlaşdy. O.Saryýew bu barada habar berýär.
2002-nji ýylyň ahyryndan başlap, Türkmenistanda prezident S.Nyýazowyň janyna kast etmek synanyşygy bilen baglanyşykly kazyýet işi başlanaly bäri, tutuş ýurtdaky ýagdaý repressiw çäreleriň düýpgöter ýokarlanmagy bilen häsiýetlendirildi. Rejimiň berkidilmegi jemgyýetçilik guramalaryna, fondlara, dürli jemgyýetçilik birleşiklerine, şol sanda dini azlyklaryň birleşiklerine gönüden-göni täsir etdi.
Bu meselede Saparmyrat Nyýazow halkara adam hukuklary guramalary we syýasy guramalar tarapyndan tankyt edildi. Bu tankytyň basyşy astynda 2005-nji ýylda birnäçe jemgyýetçilik birleşigi hasaba alyndy we Türkmenistanyň prezidenti daşary ýurtlardan wasp edildi. Şeýle-de bolsa, bu entek ir ýaly bolup görünýär. Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň jogapkär işgäriniň NW habarçysy Oraz Saryýewe aýdyşy ýaly, 2006-njy ýylyň başynda bu bölüme haýsydyr bir bahana bilen jemgyýetçilik guramalaryny, hususy guramalar ýa-da günbatar fondlary tarapyndan döredilen jemgyýetçilik guramalaryny hasaba almazlyk tabşyryldy.
Bir çeşmäniň habarça aýdyşy ýaly häzirki wagtda aşakdaky düzgünler güýje girýär: hasaba alyş resmi taýdan Adalat ministrligi tarapyndan amala aşyrylýar we oňa laýyklykda bäş komissiýa döredildi. Potensial esaslandyryjylaryň arzalaryna gönüden-göni seredýärler. Geňeşleriň her biri belli bir profildäki jemgyýetçilik guramalary üçin jogapkär, mysal üçin biri gurluşyk meselesi, beýlekisi senetçilik we ş.m. Geňeşlere Adalat ministrliginde ýa-da Milli howpsuzlyk ministrliginde işleýän işgärler ýolbaşçylyk edýär. Çeşme, jemgyýetçilik guramasyny döretmek baradaky arzanyň Adalat ministrliginiň bir ýa-da başga bir ýöriteleşdirilen komissiýasy tarapyndan kabul edilenden soň, diňe bir bu komissiýanyň däl, eýsem Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň hem haýal etmän arza beriji we meýilnamasy bilen iş salyşýandygyny belleýär. Soňra komissiýanyň bäş ýolbaşçysy bir ýere jemlenip, dürli taslamalar barada karar berýärler. Bu taslamalar ozal howpsuzlyk nukdaýnazaryndan seredilipdi, sebäbi türkmenbaşy düşünýär, ýöne indi ýanwar aýyndan bäri şahsyýetlere we günbatar guramalaryna rugsat beriji jogap bermek düýbünden gadagan. Şonuň üçin iň köp üç aýyň içinde jogap bermek tabşyrylan komissiýalar indi hususy dalaşgärlere meýilnamasynyň netijesizdigini derrew düşündirmäge synanyşýarlar.
Çeşmäniň habaryna görä, hökümetiň özi tarapyndan halkara guramalar, mysal üçin saglygy goraýyş, bilim we daşky gurşawy goramak üçin Türkmenistana bölünip berlen maksatnamalary we grantlary "peýdalanmak" üçin döredilen jemgyýetçilik guramalaryna degişlidir. Şeýle maksatnamalary durmuşa geçirmek tabşyrylan jemgyýetçilik guramalaryny hasaba almak baradaky kararlar ýurduň prezidentiniň edarasynda we Milli howpsuzlyk ministrliginde kabul edilýär, ýolbaşçylar we işgärler ol ýerde esasan ýurduň ýolbaşçylarynyň garyndaşlaryndan saýlanýar we hasaba alynýar. Şeýle jemgyýetçilik guramalary üçin resminamalar garalmaýar, diňe Milli howpsuzlyk ministrliginden alnan buýruk üçin Adalat ministrliginiň komissiýalary tarapyndan düzülýär. Bu barada Türkmenistanyň Adalat ministrliginiň bir çeşmesi NW habar berdi. NW habarçysy hem öz gezeginde bu bölüme ýüz tutanlaryň biri bilen gürleşmegi başardy: habarçynyň söhbetdeşi alty aýdan gowrak ozal halk senetçiligi bilen meşgullanmak maksady bilen jemgyýetçilik guramasynyň Aşgabatda hasaba alynmagy üçin ýüz tutdy.
Bu çeşmä görä ähli zerur resminamalar ýygnaldy, esaslandyryjy ýygnak geçirildi, teswirnama düzüldi, 2005-nji ýylda Adalat ministrligine ygtyýarly aklawçynyň gatnaşmagynda arza berildi, otag tapyldy, kärendäniň şertleri görkezildi, häkimlikden kanuny salgy berildi (bu salgy 200 dollar), ofis mebelleri we enjamlary satyn almagyň kimiň maliýeleşdirjekdigi görkezilýär. Netijede, esaslandyryjy goşant hökmünde Adalat ministrliginiň hasabyna 600 dollar töweregi goşant goşuldy. Mundan başga-da, arza beriji Adalat ministrliginiň komissiýasyna çagyryldy we ol ýerde garyndaşlarynyň arasynda jenaýatçylaryň bardygyny ýa-da ýokdugyny, haýsy maddalara laýyklykda, ähli garyndaşlaryň işleýändigini ýa-da ýokdugyny, eger işlemeýän bolsalar haýsy sebäplere görä we ş.m. Geňeşiň mejlisinden soň üç aý bäri hiç hili jogap bolmady we arza beriji ýene Adalat ministrligine ýüz tutdy. Bu 2006-njy ýylyň ýanwar aýynyň başynda bolupdy. Çeşmäniň habaryna görä, Täze ýyldan bäri ministrlik bu meselede biynjalyk bolup bilmez we bellige alynmagy dowam etdirmek üçin eger keýpi bar bolsa, häkimiýetler arza beriji bilen iş salyşjakdygyny aýtdylar. Şondan soň, onuň sözlerine görä, şol bir organlar bilen baglanyşykly bir tanyşy, arza berijiniň öýüne gelip, bolgusyz zatlar bilen meşgullanmazlygy haýyş edipdir, Adalat ministrligi bolsa tölegi gaýtaryp bermedi.
Öz gezeginde Adalat ministrliginiň çeşmesi bu işiň kadadan çykma däldigini, ýöne adaty bir zatdygyny tassyklady.
W. Wolkow, O. Saryýew "Doýçe Welle"
