Bolgariýa şu ýylyň ýanwar aýynda Ýewropa Bileleşigine goşulanda, meniň ýurdum ahyrsoňy repressiw geçmişini yzda galdyrdy diýip pikir etdim. Emma bu ýerde gaçybatalga gözleýän Türkmenistandan dissident Annadurdy Hajyýewiň soňky tussag edilmegi we deportasiýa edilmek howpy, käbir zatlaryň hiç haçan üýtgemeýändigini aýdýarlar. Bolgariýa bu adamy gynamalara sezewar edilip, rehimsiz ölüm howpy abanýan Türkmenistana iberse, demokratik, hukuklary hormatlaýan Ýewropanyň bir bölegidigimiz baradaky aýdanlarymyz ýalan bolar. Mundan başga-da, ÝB-ne agza ýurtlaryň öz standartlaryny berjaý etmezligi sebäpli bütin dünýäde adam hukuklaryny goraýjy hökmünde abraýy pese gaçar.
Bu waka, KGB-nyň täsiriniň hemme ýerde bolup, Gündogar Ýewropada we Türkmenistan ýaly Sowet ýurtlarynda dissidentleriň gorkuda ýaşan günlerini ýada salýar. Hajyýew we maşgalasy 2001-nji ýylda dünýäniň iň repressiw rejiminden Ýewropa gaçyp geldiler: ähli türkmenleriň atasy, özüni "Türkmenbaşy" diýip tanadan merhum Saparmyrat Nyýazowyň despotik diktaturasy.
Türkmenistanyň Merkezi Bankynyň başlygynyň öňki orunbasary, soň bolsa Türkmenbaşy hökümetini gönüden-göni tankytlaýan sürgündäki (Respublikan) Watan partiýasynyň uly agzasy Hajyýew, Bolgariýa geleninde bosgun statusy bolmadyk adamlaryň goralýan kategoriýasy bolan "gumanitar parol" aldy. Emma şondan bäri göräýmäge bu “howpsuzlyk mekanynda” güýçli we agyr repressiýalara sezewar edildi. Dekabr aýynda Türkmenbaşy aradan çykan hem bolsa, onuň oruntutary Gurbanguly Berdymuhammedow fewral aýynda geçirilen galp saýlawlardaky ýaly dissidentleri türmä basmagy dowam edýär, söz azatlygyny çäklendirýär we demokratiýany masgaralaýar.
Bolgariýanyň zäherlenmegi Hajyýewiň we maşgalasynyň başyna gelen jebir we adalatsyzlygy artdyrýar. Geçen tomus Hajyýewiň erkek dogany we aýal dogany Türkmenistan barada dokumental filmde hyzmatdaşlyk edip, galp ýarag aýyplamalary bilen tussag edilenden soň tussag edildi. Resmi bolmadyk ýapyk suddan soň degişlilikde ýedi we alty ýyl azatlykdan mahrum edildi.
Hajyýewiň aýal dogany, žurnalist Ogulsapar Myradowa birnäçe hepde soň şübheli ýagdaýda türmede aradan çykdy. Jesedini gören uly ýaşly çagalary garyndaşlaryna gynamalaryň subutnamalaryny görendiklerini we kellesinden agyr ýaralanandygyny aýtdylar. (Döwlet tarapyndan gözegçilik astynda geçirilen derňew janyna kast etdi diýen netijä geldi.) Hajyýewiň beýleki iki dogany, gelni we gelniniň dogany 2002-nji ýyldan bäri Türkmenistanyň ady belli jeza türmesi gulagda uzak möhletli türme tussaglygyna höküm edildi. 2003-nji ýylda garry gaýynatasy polisiýa işgärleri tarapyndan ýenjildi we sürgün edildi.
19-njy fewralda Bolgariýa polisiýasy Hajyýewi şol bir ykbal bilen ýüzbe-ýüz etmek niýeti bilen tussag etdi. Bu Bolgariýada ilkinji gezek tussag edilmek ýagdaýy däldi. Ilkinji gezek geleninde Hajyýew we aýaly yeterlik delil bolmadan hiç hili sebäpsiz birnäçe gün tussag edildi, 13 ýaşly gyzy gözegçiliksiz goýdular we ene-atasy bilen görüşdürmediler. Polisiýa 2002-nji ýylda Türkmenistanyň ekstradisiýa haýyşyna jogap edip Hajyýewi ýene tussag etdi. Warna şäher kazyýeti aýyplamalaryň syýasy sebäplere degişlidigi barada karar berip, ekstradisiýa etmekden boýun gaçyransoň, Bolgariýanyň häkimiýetleri ony deportasiýa etmek bilen haýbat atdylar.
2005-nji ýylda Hajyýewiň awtoulagy partlaýjy enjam bilen ýakyldy, olar bolgar we, belki-de, türkmen häkimiýetlerine garşy çykýan kynçylyklaryny duruzmak üçin duýduryş hökmünde düşündirdiler. Geçen aýda Hajyýewi tussag eden häkimiýetler kazyýet işini aç-açan etmediler: tussag etmek barada hiç hili kepilnama bermediler we garyndaşlaryna we hukuk geňeşçilerine ýüz tutmagyny birnäçe gezek inkär etdiler. Mundan başga-da, kazyýet 2003-nji ýylda günäkär hasaplanmadyk ogurlamak aýyplamasy boýunça kazyýet işine näme üçin rugsat berýändigi barada hiç hili düşündiriş bermedi.
Bagtymyza, Hajyýew söweşiji. Bolgariýada başdan geçiren synaglaryndan bäri, ulgama garşy göreşdi we yzarlanmalaryna jogapkär hökümet bölümlerine garşy çykdy. Aslynda, häzirki wagtda elinde ekstradisiýa meselesi bolan prokurory adalatly diňlemek hukugyna howp abandyryp biljek kazyýet işini açdy.
Hökümetim Ýewropa Bileleşiginiň agzalygynyň özenini düzýän kanuny esaslara laýyklykda hereket etmäge taýýardygyny aýtdy. Bolgariýa Annadurdy Hajyýewi türmeden boşatmak we Türkmenistana ekstradisiýa edilmek howpuny aýyrmak bilen öz jogapkärçiligini ýerine ýetirmäge ygrarlydygyny aç-açan görkezer. Oňa syýasy gaçybatalga bermek bilen, awtoritar rejimleriň mundan beýläk Ýewropanyň çäginde goldawa bil baglap bilmejekdigini berk aýdyp bileris.
Krassimir Kanew Bolgariýanyň Helsinki komitetiniň müdüri.
Awtorlyk hukugy: Project Syndicate, 2007.
www.project-syndicate.org
Iňlis dilinden Irina Saşenkowa terjime etdi
