Türkmenistanyň täze lideri Gurbanguly Berdimuhammedowyň peýda bolmagyny köp adamlar hoşniyetli garşy alyndy, şol sanda öz halky tarapyndan hem. Ondan öňki Saparmyrat Nyýazow ýurdy halkara degişmesine öwürdi. Emma raýatlary gülmeýärdiler.
GOWY BAŞLANGYÇ
Gurbanguly Berdimuhammedow 2007-nji ýylyň 11-nji fewralynda Türkmenistanyň prezidenti saýlandy. Soňra geçirilen prezident saýlawlary, 2006-njy ýylyň dekabrynda aradan çykan öňki Saparmyrat Nyýazowyň döreden repressiw sistemasynyň ýatyryljakdygyna umyt döretdi.
Üç ýyldan soň adamlar Türkmenistanda düýpli üýtgeşmeleri görmeýärler. Häzirki ýagdaý, 20 ýyla golaý wagt bäri ýurtda bolup geçenlerden kän bir tapawutlanmaýar.
Berdimuhammedow hökümdarlygyna höweslendiriji başlangyç bilen başlady. Köpler ýurduň öňki prezidenti Saparmyrat Nyýazowyň Türkmenistana uly zyýan ýetirendigini aýdyp bilerler. Ýurt, merhum Türkmenbaşynyň käbir üýtgeşik kararlaryny ýatyryp, demokratik özgertmelere ýol açjak ýalydy.
Gurbanguly Berdimuhammedow Nyýazowyň hökmany okuw ýylyny on ýyldan dokuza çenli azaltmagy baradaky buýrugyny ýatyrdy. Täze prezident saglygy goraýyş ulgamyny düýpli abatlady. Nyýazow muny möhüm däl hasaplady, lukmançylyk işgärleriniň köpüsini işden boşatdy we köp sanly klinikany ýapdy. Şeýle hem, Berdimuhammedow Nyýazowyň mukaddes “Ruhnama” kitabyny hökmany bilimlerden aýyrdy.
Prezident saýlaw kampaniýasynda Gurbanguly Berdimuhammedow ýurduň izolýasiýa syýasatyny bes etjekdigini öňe sürüp, umytly wadalar berdi.
Gurbanguly Berdimuhammedow: “Ulag we aragatnaşyk ulgamlaryny ösdürmek üçin degişli şertleri dörederis. Bu ugura uly üns bererin. Internet ýaly iň täze tehnologiýalar ýurduň her bir raýaty üçin elýeterli bolmaly "- diýdi.
Prezidentlige saýlananyndan bir ýyl geçmänkä, Berdimuhammedow öz hökümetiniň gazanan üstünlikleri barada ynamly gürledi.
"Ýolbaşçylygymyň başynda "Halk üçin döwlet" şygaryny yglan etdim. Bu şygar ähli kararlarymda we wakalarymda ýerine ýetirildi. Hökümetimiz şu şygar bilen işleýär we ideologiýamyzyň esasy bolmaly"-diýdi.
DÜÝP MANYSY ÜÝTGEMEDI
Şeýle-de bolsa, hökümdarlygynyň bir ýylynyň içinde köp adamyň umyt edişi ýaly bu ulgamyň düýpgöter üýtgemändigi belli boldy.
Türkmenistanyň raýatlary internete girdiler, ýöne diňe birnäçe ýerde, köpler üçin bahalar elýeterli däldi. Internet kafelere girmek diňe adamlar bu edaralarda howpsuzlyk işgärlerine şahsyýetnamalaryny görkezenlerinden soň elýeterli boldy.
Ýurtda Türkmenistanyň Demokratik partiýasyndan başga goşmaça syýasy partiýalary hasaba almak synanyşygy bolmady.
Gurbanguly Berdimuhammedowyň dolandyran ýyllarynda ýurtda ýekeje-de garaşsyz habar beriş serişdesi hasaba alynmady. Ýurtdaky käbir içerki gözegçilik nokatlary raýatlara Türkmenistanyň daşyna syýahat etmäge rugsat bermek üçin aýryldy. Emma bu, daşary ýurtlulara Türkmenistana giriş wizasyny almagy aňsatlaşdyrmady.
ŞAHSYÝET KULTUNYŇ GAÝDYP GELMEGİ
Türkmenistany daşarky dünýä mälim eden has erbet aýratynlyk, şahsyýet kultynyň gaýdyp gelmegi.
Türkmenbaşy - türkmenleriň baştutany diýilmegini makul bilýän Saparmyrat Nyýazowyň bolmagy bütin ömründe Türkmenistanda duýuldy. Köçeler, zawodlar, obalar, şäherler we şäherçeler onuň adyny göterdi. Portretleri we heýkelleri hemme ýerde, portreti ähli türkmen banknotlarynda we ýerli gazetleriň ýokarky burçunda ýerleşýärdi.
Gurbanguly Berdimuhammedow öňki lider bilen baglanyşykly ähli zady ýuwaş-ýuwaşdan ýok edip başlady, ýöne türkmenlere mälim bolan “şahsyýet egilmegi” ugry eýýäm janlanyp başlaýar.
Geçen oktýabr aýynda Türkmenistanyň Merkezi saýlaw komissiýasynyň başlygy parlament agzalaryna ýüzlenip: “Ähli halkyň adyndan mejlisden söýgüli prezidentimize Türkmenistanyň Gahrymany diýen adyň berilmegini soraýaryn. Türkmenistanda bäş ýaşdan togsan ýaşa çenli ähli adamlaryň bu teklibi goldaýandygyna ynanýaryn” diýdi.
Türkmenistanyň prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedow oňa: “Myrat-aga! Sag boluň, bu aslynda hemmämiziň üstünlügümiz"-diýdi.
Türkmenistanyň öňki lideri Saparmyrat Nyýazow hem köp sanly döwlet baýraklaryna mynasyp boldy. Şeýle hormata eýe bolan Türkmenistanyň ýeke-täk raýaty.
Elbetde, Türkmenistana ilkinji gelen zat - şahsyýet kultymy ýa-da ýalan sözlemek medeniýetimi aýtmak kyn? Muňa mysal hökmünde Ahal sebitiniň hökümet işgäri Myratberdi Sopyýew aýtmak bolar, ol öňki we häzirki administrasiýalary ýallaklaýardy.
2003-nji ýylda, Prezident Saparmyrat Nyýazow 1992-nji ýylda Türkmenistanda geçirilen ilkinji prezident saýlawlaryndan bäri ilkinji gezek prezident saýlawlaryny geçirmegi teklip edeninde, Myratberdi Sopyýew derrew Türkmenbaşynyň teklibine tutuş halkyň pikirini öňe sürdi.
“Gadyrly adamlar, prezident saýlawlaryny geçirmek barada sorag bolup bilmez. Gadyrly ýolbaşçymyz, atamyz! Siz - biziň ömürlik prezidentimiz. Galyň! Prezident saýlawlaryny geçirmek barada hatda pikir hem alyşmaly däl" -diýdi.
Birnäçe ýyldan soň, Türkmenistanyň täze prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedow barada çykyş eden Myratberdi Sopyýew aşakdakylary aýtdy:
“Türkmenistanyň prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedow, prezidentliginiň gysga möhletinde iň jogapkärli wezipede, sözüni dowam etdirýändigini, adamlaryň tekliplerini we isleglerini diňläp biljekdigini, öwrenip we dogry karar berip biljekdigini görkezdi. Häkimiýet başyndaky ilkinji günlerinden başlap, söýgüli prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhammedow özünden öňki Saparmyrat Türkmenbaşynyň Beýik milli demokratiýa syýasatyny, kararlary we geljegi üçin başlangyçlary bilen dowam etdirýändigini görkezdi.”
GEÇMİŞE GAÝDYP GELMEK
Häzirki wagtda Türkmenistanyň daşary syýasaty öňki prezident Saparmyrat Nyýazowyň syýasatlaryndan düýpli daşlaşmagy aňladýar. Şeýle-de bolsa, ýurduň içinde köp üýtgemedi. Soňky görnükli mysallaryň biri, Türkmenistanyň 2010-njy ýyldaky býudjetinden serişde bölünip berilmegi.
Döwlet gaznalaryndan bölünip berlen 16 milliard ABŞ dollaryň takmynan dörtden üç bölegi uly hökümet binalaryny we ýadygärlikleri gurmaga gönükdiriler. Diňe az bölegi birnäçe ýaşaýyş jaýlarynyň gurluşygy üçin. Şol bir wagtyň özünde, ýurtda ortaça aýlyk aýlyk takmynan 100 dollar.
Şu gün merhum Saparmyrat Nyýazowyň portretleri aýryldy we ýerine Türkmenistanyň häzirki prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedowyň portretleri goýuldy.
Brýus PANNIER
Radio Аzattyq
