Norwegiýanyň Helsinki komiteti we birnäçe abraýly adam hukuklaryny goraýjy topar Günbatar ýurtlaryny we transmilli kompaniýalaryň ýolbaşçylaryny Türkmenistanda adam hukuklarynyň berjaý edilmegine has ünsli bolmaga çagyrdy.
“Daşary ýurt diplomatlary we işewür adamlary üçin Aşgabat şäherine saparlary adaty bir ýagdaýa öwrülip, Türkmenistan bilen dünýäniň beýleki ýurtlarynyň arasyndaky gatnaşyklaryň ýokarlanmagy ýurduň açyklygy barada gürleşmäge mümkinçilik berýän wagtynda, adam hukuklary guramalarynyň wekillerine köp ýyllap Türkmenistana girmek gadagan edildi. Häkimiýetler ýurtdaky adam hukuklarynyň ýagdaýyna baha bermek üçin giriş wizalaryny ret edýärler"- diýip, sentýabryň ahyrynda paýlanan Helsinki komitetiniň ýüzlenmesinde aýdylýar.
Bu ýüzlenmä hiç hili täsir bolmady.
Türkmenistanyň adam hukuklary babatynda 90-dan gowrak konwensiýa we halkara şertnamalara goşulandygyna garamazdan, Adam Hukuklary Guramasy, Amnesty International, Freedom House ýaly öňdebaryjy halkara adam hukuklary guramalarynyň wekillerine henizem ýurda girmäge rugsat berilmeýär, Türkmen garaşsyz adam hukuklaryny goraýjylar sürgünde we daşary ýurtlarda ýerleşýär.
NBCA hünärmenleri, dünýä jemgyýetçiliginiň yzygiderli talaplaryna jogap edip, häkimiýetler türmeleri gözden geçirýän ynsanperwerlik guramasy bolan Halkara Gyzyl Ýarymaý guramasynyň hünärmenleriniň ýurda girmegine rugsat bermek mümkinçiligini göz öňünde tutýandyklaryny aradan aýyrmaýarlar.
Şeýle-de bolsa, adam hukuklaryny goraýjylaryň ýurda köpçülikleýin gelmegine garaşmaly däl.
Gollandiýada ýerleşýän Türkmenistanyň Raýat Demokratik Bileleşiginiň lideri Wýaçeslaw Mamedow: "Türkmen häkimiýetleri beýle ädim ätmäge taýyn däl" -diýdi.
2007-nji ýylda awtoritar lider Saparmyrat Nyýazow ölenden soň, häkimiýete gelen Prezident Gurbanguly Berdimuhammedow: "Döwlet halk üçin" diýen ýörelgäni yglan edip, liberallaşdyrylmagynyň mümkindigini görkezýär. Şeýle hem, wyždan tussaglary we öňki rejime garşy çykanlar ýaly on bir adamy bagyşlady we Milli Adam Hukuklary Maksatnamasyny işläp başlady.
Birnäçe wagtdan bäri adam hukuklary jemgyýeti täze hökümetiň Nyýazowyň döwründe ähli adam hukuklarynyň bozulmagyna baha berjekdigine garaşýardy, ýöne bu bolmady.
Bolgariýada ýerleşýän Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasynyň ýolbaşçysy Täjigül Begmedowa: "Munuň bilen [hökümet] öňki hökümetiň ýolundan gidýändigini tassyklaýar" – diýip gynançly aýdýar.
Ynsan hukuklaryny goraýjy aktiwistiň pikiriçe, geçen asyryň 90-njy ýyllarynyň başyndan bäri Türkmenistanda köp adam syýasy sebäplere görä, başgaça pikirde we rejime garşydaşlar bilen maşgala gatnaşyklary sebäpli günäkärlenipdi.
Bu adamlaryň köpüsi henizem garaşsyz adam hukuklary aktiwistleri tarapyndan adalatly kazyýet işleriniň we tussag ýerleriniň barlagynyň ýoklugy sebäpli türkmen türmelerinde saklanýar;
Bilermenler 2007-nji ýylda başlanan türkmenleriň adalata bolan umytlarynyň dissidentlere we žurnalistlere edilýän basyşlar, tussaglaryň hukuklarynyň bozulmagy, gynamalaryň ulanylmagy, dini yzarlamalar, etniki diskriminasiýa we hereket azatlygynyň çäklendirilmegi bilen pese gaçýandygyny bellediler.
Mysal üçin, geçen tomus türkmen häkimiýetleri dynç alyşdan soň daşary ýurtly uniwersitetlerde okuwlaryny dowam etdirmek üçin talyplara ýurtdan çykmaga rugsat bermedi. Bilime we herekete bolan konstitusion hukuklaryň gödek bozulmagy adam hukuklarynyň ýagdaýyny gowulaşdyrmak baradaky ähli umytlary puja çykardy.
Teswirçileriň pikiriçe, häkimiýetler halkara adam hukuklary aktiwistlerine gynandyryjy ýagdaýda görünmekden gorkýandyklary üçin rugsat bermek islemeýärler.
"Berdimuhammedow, adam hukuklary guramalarynyň ýurda gelmeginiň içerki syýasatyň ähli gynandyryjy tarapyny açyp görkezjekdigini we köpçülige aýan etjekdigini bilýär" -diýip, ýurduň demirgazygyndaky Daşoguz welaýatyndan (sebit) NBCA metbugat synçysy ynanýar.
Aşgabat synçysy, öz pikirine görä, Türkmenistana barmagy umyt edýän adam hukuklary aktiwistleriniň aýdanlaryna şübheli garaýar.
NBCA söhbetdeşi: "Žurnalistler, taryhçylar, gözlegçiler we bir wagtlar bu ýerden giden we indi maşgalalaryna we dostlaryna baryp görmek ýa-da pensiýa almak üçin resminamalary almak isleýän ýönekeý raýatlar hem köplenç bu ýere gelip bilmeýärler" -diýdi. "Türkmenistanyň izolýasiýasy, artmasa, gowşamaz".
NBCA
