Biz watandaşymyz Bahargulyň Türkmenistanda saglygy goraýyş baradaky hekaýasyny size ýetirýäris.(howpsuzlyk sebäpli ady üýtgedildi)
“Oglum çagalykdan bäri syrkawlaýar. Keselhanada bolanymyzda, oňa gan guýdylar, şondan soň B gepatit kesele duçar boldy. Netijede, "B" gepatit "D" gepatitine öwrüldi. 3 ýaşynda oňa bagryň sirozy diagnozy goýuldy we gormonlar bilen bejerilip başlandy. Her ýyl keselhanada bolup, bejergi alýardy, ýöne birmeňzeş, temperaturasy wagtal-wagtal ýokarlanýar, agzyndan gan, burnundan gan çykýar. Soňra lukmanlar maýyplyk üçin ýüz tutmagyň zerurdygyny aýtdylar. Emma, komissiýada maňa jogap berdiler: "Bizde ýüzlerçe müň gepatit keselli bar we näme biz hemmesine maýyplyk bermelimi?"
Oglum harby ýaşyna ýetende, ony goşuna alyp gitmek islediler. Hudaýa şükür, woenkomat geňeşiniň lukmany gowy hünärmen bolup çykdy ol oglymy gözden geçirip: "Ony goşuna almaga hukugy ýok" -diýdi.
Ýyllaryň dowamynda synaglar hasam erbetleşdi, diagnoz - bagryň sirozy galdy. Aşgabat şäherine gidtik. Öz owaňyzda hünärmenleriň bardygyny aýdyp, oňa bejergi berilmedi. Oglumyň keseli bilen baglanyşykly ýurtda diňe bir gepatit bilen däl, eýsem beýleki diagnozlar bilen kesellänleriň köpdügini gördüm. Lukmanlaryň ukypsyzlygy sebäpli bejermeýän kesellerimiz bar.
Hünärmenler bilen maslahatlaşmak üçin oglumy daşary ýurda äkitmek isledim. Emma gyssagly kömek komissiýasyndan (keselleriň ýaýramagyna garşy göreşmek komissia) rugsat alyp bilemok. Synanyşdyk, ýöne oglumdan 3000 dollar talap etdiler. Soňra häkimiýetleriň walýuta konwertasiýasy bolan hassalara kömek etmelidigini öwrendim, ýöne bu-da edilmeýär.
Häzirki wagtda ejemem syrkaw, oňa-da bejergi gerek, ýöne Türkmenistanda bu işlemeýär. Hudaýyň kömegi bilen oglumy, soň enäni çykarmakçy.
Başga bir mysal: tanyşym we aýaly geçen ýyl Covid-19 bilen kesellediler. Olara köp mukdarda antibiotik bilen bejergi berildi we ikisi-de sagaldy. Ýone bir tarapdan bejergi aldylar, beýleki tarapdan maýyp boldular: 6 aýdan soň adama bagryň sirrozy diagnozy goýuldy. Diňe siroz keselini bejermek üçin 4000 dollar talap etdiler. Şeýle pullary nireden almaly?
Maňa ynanyň, beýle adamlar köp. Meniň bir dostum bar, onuň böwrek ýetmezçiligi bar. Her hepde dializ posedura edilýar, täze böwrek göçürmegiň wagty geldi, donor tapdylar. Ýerli hünärmenlere-de ynananoklar, şonuň üçin ýollaryň açylmagyna garaşýarlar.
Türkmenistanda “döwlet adam üçindir”, diýen şygary bar. Ýöne bu gury söz.
" ----------------
Pandemiýadan öň Türkmenistany terk eden iň ýokary derejeli lukmanyň düşündirişi:
Umuman, bagryň sirrozyndan öň gepatit başlamazlyk mümkin. Emma gepatit *, beýleki keseller bilen kesellänleri bejermekde daşary ýurtlarda ulanylýan zatlaryň köpüsi Türkmenistanda ýok. Birnäçe sebäplere görä. Ýurdyň ýapyklygy sebäpli, korrupsiýa we elbetde, Arkadagyň (Gurbanguly Berdimuhamedow) Saglyk ministrligine we ýurda köp ýyllap ýolbaşçylyk edenligi sebäpli, lukmançylyk bilen baglanyşykly hemme zat biziň ýurdumyzda gadagan. Saglygy goraýyş ulgamyny kämilleşdirmek baradaky teklip bolsa-da, kemçilikler barada gürleşmäge hakymyz ýok. Hemme kişi diňe hemme zady öwmeli.
* Dünýä tejribesinde dowamly gepatit dermanlar bilen bejerilýär. Ýokunç görnüşli wirusa garşy ýa-da antibakterial dermanlary uzak wagtlap ulanmagy talap edýär. Medisina durmaýar we onuň bilen farmakologiýa. Bagyry dikeltmek, suwsuzlanmagy bejermek üçin täze glýukokortikosteroid dermanlaryny ulanmak bilen şeýle keselleri bejermegiň täze usullary her ýyl işe girizilýär.
Ynsan hukuklary barada Türkmen Helsinki Fondy.
