Türkmenistandaky aýallar, konstitusiýada berkidilen deňlige garamazdan, özlerini oňaýsyz duýýandyklaryndan zeýrenýärler.

Dekabr aýynyň ahyrynda Türkmenistan BMG-nyň Aýallara garşy diskriminasiýany ýok etmek komitetine ýurduň 1996-njy ýylda tassyklanan bu halkara akty boýunça borçnamalaryny nädip ýerine ýetirýändigi barada indiki döwürleýin hasabatyny iberer.

Hukuk nukdaýnazaryndan ýurtda belli bir kanunçylyk binýady bar, Türkmen konstitusiýasy erkeklere we aýallara deň raýat hukuklaryny kepillendirýär, jyns esasynda deňligi bozmak jogapkärçiligi öz içine alýar, 2007-nji ýyldaky "Aýallaryň deňliginiň döwlet kepillikleri" kanuny kemsitmegi gadagan edýär, dürli ugurlardaky aýallara garşy we maşgaladaky, işdäki, jemgyýetdäki ornuny kanunlaşdyrýar.

Bir seretseň, ýurtdaky türkmen aýallary üçin giň iş ugry açylýar. Adalatly jynsyň wekilleri saglygy goraýyşda we bilimde möhüm rol oýnaýarlar, aýallar Türkmenistanyň Mejlisiniň wekilleriniň bäşden bir bölegini düzýär, dürli derejedäki ýolbaşçylaryň arasynda aýallar köp, hatda aýallaryň jemgyýetçilik guramalary hem bar, ýöne häkimiýetleriniň gönüden-göni gözegçiligi astynda döredildi.

Şeýle-de bolsa, 2008-nji ýylda Birleşen Milletler Guramasynyň Döwrebap Syn Iş topary Türkmenistanyň “aýallara garşy zorluga garşy göreşmegiň gyssagly zerurlygyny ykrar etmeýändigini” we ýerli kanunlarda pidalary goramak üçin öňüni alyş çäreleri we mehanizmleriniň ýoklugyndan alada bildirdi.

Bu makala üçin söhbetdeşlik geçiren teswirçiler iki ýylda az üýtgänini aýdýarlar. Ýerli synçylar Aziýada aýal-gyzlar bilen baglanyşykly bar bolan däp-dessurlaryna ünsi çekýärler, olar jemgyýetde ikinji orny eýeleýärler.

"Ähli kanunlara garamazdan, biz hemişe erkeklere hormat goýýarys we olara boýun egýäris" -diýip, 20 ýyl jemgyýetçilik hyzmaty tejribesi bolan orta ýaşly bir işgär, adynyň aýdylmazlygy şerti bilen NBCA-a aýtdy. "Ene-atam maňa muny hemişe öwretdiler."

Bolgariýadan gelen Türkmen Helsinki Adam Hukuklary Gaznasynyň ýolbaşçysy Täjigül Begmedowa bu pikire geň galmaýar. Ol türkmen gyzynyň çagalykdan maşgaladaky ýaşululara, kakasyna, doganyna, geljekki adamsyna, doganlaryna boýun bolmak üçin ulalýandygyny aýdýar. "Ol henizem amala aşyrylýar we oňyn garşylanýar."

Ynsan hukuklaryny goraýjy: "Dogry, häzirki zaman türkmen zenany has arkaýyn bolup biler, käwagt bolsa jogap berer, ýöne söz bilen aýdylanda, hatda onuň çagalary bilen baglanyşykly hukugy ýok" -diýdi. "Atanyň tarapy, çaganyň üstünde has köp hukugy bar, özüne garanyňda."

Ýakynda Aşgabat şäherine baryp gören bir daşary ýurtly syýahatçy, köçelerde işleýän aýal-gyzlary we olary kowalap ýören erkekleri görenini haýran galmak bilen gürrüň berdi.

"Şarf bilen örtülen, mämişi eşik geýen aýallar agaç ekdi we kostýum geýen erkekler olara gözegçilik edýärdiler, zibili aýyrmaly diýip gygyrýardylar, aýallar bolsa biline çenli eğilip olary egnine alyp gidýärdiler" -diýip ol gürrüň berdi.

Bazardaky bir aýal aglap, erkek salgyt gullugynyň işgärleriniň we dürli gözegçilik edaralarynyň başagaýlygyndan zeýrendi.

"Açyk howada yssyda-da, sowukda-da söwda edýärin" -diýýär, "käbir işgär meniň ýanyma gelip, harytlary alyp gidýär we şikaýat et - arz et, hiç kim aýaly diňlemez" diýýär. !! Näme etmeli? Onuň öňünde meniň hukugym ýok "-diýdi.

Emma beýle ýagdaý şäherlerde giňden ýaýramasa-da, oba ýerlerinde aýallaryň ýagdaýy has kyn. Ahal welaýatyndan Merkezi Aziýa habarlar gullugynyň (News Briefing Central Asia) žurnalisti öz synlaryna salgylanyp, "aýallaryň ekspluatasiýa (ulanylýandygyny) edilendigini we ekspluatasiýa edilmegini dowam etdirýändigini" aýtdy.

Pagta meýdanlarynda esasan diňe aýallary görüp bilersiňiz, öý işlerini dolandyrýar, irden 4-de turýar, sygyrdan süýt sagýar, nahar bişirýär, ferma gidýär, agyr haltalar göterýär ... Çagalara ideg etmek hem onuň üstünde.

"Obalarda bir türkmen aýalyň myhmanlar bilen saçak başynda oturmaga hukugy ýok" -diýip, ýazyjy hekaýasyny dowam etdirýär. - Adatça saçak üçin hem özi hyzmat etmeýär, çagalar göterýärler. Soňra nahar üçin minnetdarlyk bildirmek üçin otagyna göz aýlasaň, onuň we çagalaryň öňünde diňe çörek, gök çaý we şeker bardygyny görersiň. Adamsy bolsa et we gök önümleri iýýär.”

Aşgabatdaky resmi däl adam hukuklary toparynyň aktiwisti maşgaladaky zorluk meselesiniň ýiti bolandygyny aýtdy. Ol umytsyz aýallaryň polisiýa ýüz tutmaga synanyşan iki ýagdaýy barada gürrüň berdi. Bir ýagdaýda bu, her gün aýalyny urýan ärine, beýlekisinde bolsa oglunyň aýalyny yzygiderli zorlaýan gaýynatasyna garşy şikaýat boldy. Aktiwist: "Polisiýa bu aýallardan beýanat almady, sebäbi bu "içerki mesele".

Türkmenistanda maşgala zorlugynyň pidalary barada resmi statistika ýapylýar. Şeýle-de bolsa, ýerli synçylaryň pikiriçe, maşgaladaky zorluk ýurtda gaty ýygy duş gelýär.

Aşgabatdaky metbugat synçysy: "Maşgaladaky zorluk köp türkmen maşgalasynda gündelik ýüze çykýar" -diýdi. – “Aýallary ýençmek, zor bilen jynsy gatnaşyk etmek we gul zähmeti adaty bir zat, sebäbi erkekler köplenç aýallaryny öýde köp işlemäge mejbur edýärler, mysal üçin maşgalany eklemek üçin haly dokamak ýaly.”

Ýerli adam hukuklaryny goraýjylar bu ýurtda maşgala zorlugynyň pidalaryna mugt psihologiki maslahat bermek üçin ÝHHG-nyň geçen ýyl Türkmenistanyň paýtagtynda girizen gyzgyn telefon hatyna meňzeş krizis merkezleri, telefon liniýalary we taslamalar ulgamyny açmaly diýip hasaplaýarlar.

Şeýle-de bolsa, umyt diňe halkara guramalarynda bolýar, sebäbi häkimiýetler türkmen aýal-gyzlarynyň hukuklarynyň hemme zada laýyk gelýändigine ynanýarlar.

“Günbataryň pikiriçe, aýal-gyzlarymyzyň hukuklary goralmaýar, ýöne biz beýle pikir etmeýäris, -diýip häkimlik işgäri ýyrşarýar, - Gündogarda ýagdaý hemişe şeyle”.

http://iwpr.net/ru/