Geçen hepde Türkmen döwletiniň başlygy Saparmyrat Nyýazow geljekki 5 ýylda ýurtda syýasy özgertmeler meýilnamasyny teklip etdi we şeýle diýdi: "... Bizde demokratiýa hem bar, adam hukuklary hem köp. Islän ýeriňize gidiň, işläň, islän zadyňy aýt ... Öz işiňi döret, git-gel, oka, bilim al ... Ondan başga demokratiýa bolmaýar".
Aslynda, ýene-de demokratik döwletleriň we halkara guramalaryň basyşy astynda Nyýazow hemişe bolşy ýaly demokratiýa barada yzygiderli sözler aýdýar we iş ýüzünde başgaça pikirleriň rehimsiz basylmagyna we alternatiw maglumat çeşmeleriniň yzarlanmagyna howandarlyk edýär.
Türkmenistan raýatlarynyň başgaça we rehimsiz izolýasiýasyny basyp ýatyrmak üçin ulanylmaýan mehanizmler ýok ýaly, emma türkmen rejimi bu mehanizmleri gizlinlikde tapmagyny dowam etdirýär. Munuň subutnamasy, DHL, FedEx, ASE we beýleki ulgamlar arkaly poçta hyzmatlaryny berýän hususy firmalara ygtyýarnamany uzaltmakdan ýüz öwürmek barada Aşgabatdan gelen habar. Ýurduň ýaşaýjylary, daşary ýurt kompaniýalary we diplomatik wekilhanalary ýeke-täk mümkinçilik - döwletiň gözegçiligindäki türkmen poçtasynyň hyzmatlaryndan peýdalanmaga mejbur galdylar.
Ondan öň türkmen howpsuzlyk güýçleri tarapyndan halkara poçta şertnamasynyň bozulandygy barada yzygiderli habarlar gelip gowuşýardy. Mysal üçin, DHL hyzmatynda ýüze çykýan kynçylyklar 2005-nji ýylyň mart aýynda, bu kompaniýanyň Aşgabat bölümi wagtlaýyn häsiýetli diýlip hasaplanylýan käbir "oňaýsyzlyklary" başdan geçirip başlanda ýüze çykdy.
Aslynda, mesele hukuk goraýjy edaralaryň hat alyşmak işine gatyşmagydy. Käbir maglumatlara görä, türkmen raýatlary tarapyndan alnan daşary ýurt hat alyşmalary howpsuzlyk gullugy tarapyndan deslapky ele salnypdyr we gözden geçirilipdir. Poçta habarlaryny alanlar Milli howpsuzlyk ministrliginiň ýerli bölümine sorag etmek üçin çagyryldy.
Soňky ýyllarda türkmenleriň ýörite hyzmatlary adam hukuklary aktiwistleri tarapyndan hatlary bikanun görmekde we şahsy telefon gepleşiklerini diňlemekde aýyplaýandygyny ýadyňyzdan çykarmaň.
“Nurbatlary hasam berkitmek” amaly başga bir habar bilen tassyklanýar. Aprel aýynyň başynda, Aşgabatdaky iň soňky internet kluby, "Watan" kinoteatrynda, paýtagtyň merkezindäki Görogly köçesinde (köçäniň öňki ady "1-nji maý") ýapyldy. Ýapylyş işiniň giň gerimde geçirilendigi, ähli resminamalaryň konfiskasiýa edilendigi, internet klubynyň işgärleriniň ýörite hyzmatlar tarapyndan sorag edilmegine çagyrylandygy habar berildi. Indi internet klubynyň eýesi, Milli howpsuzlyk ministrligi bilen degişli söhbetdeşlikden soň, resminamalary gaýtadan ibermäge we edaranyň işini çagalar üçin oýun kitaphanasyna gönükdirmäge synanyşýar.
2000-nji ýylda hususy kompaniýalara internete we elektron poçtasyna girmek gadagan edilenden soň, Türkmenistanda diňe bir döwlet monopoliýasy bolan “Turkmentelekom” galypdy. Sarp edijileriniň az sanly ýaşaýjydygyna garamazdan, häkimiýetler ýakynda türkmen raýatlary daşardan maglumat almagy mümkinçiliginden gorkýarlar. Soňky wakalar şol bir sebäbe görä 2004-nji ýylda Maýak stansiýasynyň ýaýlymynyň bes edilendigini tassyklaýar. (Resmi Aşgabat resmi taýdan "tehniki sebäplere" ýüzlenýän hem bolsa, olary ýok etmek üçin şu wagta çenli düýpli çäreler görülmedi).
Aslynda, ýurtda erkin pikir rehimsizlik bilen basylýar, jemgyýetiň ähli ugurlary diýen ýaly döwletiň gözegçiliginde, hereket azatlygy düýbünden bozulýar we soňky ýyllarda raýat jemgyýeti tükeniksiz yzarlamalara sezewar edilýär. Türkmen ýolbaşçylarynyň ýurdy dünýäniň beýleki ýerlerinden bilgeşleýin goramak syýasaty hasam çuňlaşýar.
Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki gaznasy.
