Ýaýlymlarymyzda Türkmenistandaky tussaglar bilen baglanyşykly kanunyň bozulmagy meselesine birnäçe gezek üns berdik. Hususan-da, hukuk goraýjy edaralaryň işgärleri tarapyndan azatlykdan mahrum edilen ýerlerde adamlary yzygiderli ýençmek barada aýdyp geçdik. Bu barada täze maglumat halkara adam hukuklary guramasy Türkmen Helsinki gaznasy tarapyndan alyndy. Bu maglumatlar gaznanyň başlygy Täjigul Begmedowa tarapyndan şu günki efirde çap edildi:
Türkmenleriň türme tussaghanalarynda ýokary ölüm diňe bir keseller we ideg edilmezligi bilen çäklenmän, eýsem fiziki taýdan hem täsir edýär. Içeri işler ministrliginiň ygtybarly çeşmesiniň habaryna görä, Türkmenistanyň Içeri işler ministrliginiň Düzediş we jeza bölüminiň başlygy Haýtmyradow Rahman, OMON brigadasy bilen bilelikde tussag ýerlerine gidýär we ýenjilme-reýdi bilen ýolbaşçylar tarapyndan görkezilen tussaglar ýenjilýär. Esasanam tussagyň möhüm organlaryny ýençýärler.
Şeýle reýdlerden soň türmelerde agyr maýyplar galýar we ölüm ýygy-ýygydan bolýar. Içeri işler ministrliginiň reýdlerinden soň ölümiň hakyky sebäbini anyklamak mümkin däl, sebäbi ýerli dini däp-dessurlara görä, jeset kesilmeýär. Görnüşinden, bu türkmen türmelerinde ölüm derejesiniň ýokary bolmagynyň sebäplerinden biridir. Ýeri gelende aýtsak, bu maglumat daşary ýurtlara gidip bilen öňki tussaglar tarapyndan hem tassyklanýar. Mundan başga-da, bu wezipede 7 ýyldan gowrak wagt bäri işleýän Haýtmyradowyň hereketleri gözegçilik astynda saklanmansoň, degişli sylag üçin islendik tussagyň ýok edilmegi baradaky şahsy kararlary kabul edýär we ýerine ýetirýär. Mundan başga-da, türkmen türmelerinde ölüm derejesiniň ýokarydygy baradaky maglumatlar Türkmenistanyň ýakynda amnistiýa edilen raýaty R.H tarapyndan tassyklanýar, türmelerdäki ölüm baradaky soraga şeýle jogap berdi: " Ýerli lukmanlaryň pikiriçe tomusda her gün ortaça 1-2 adam." Şol maglumatlary Türkmenistanyň türme tussaghanalarynyň biriniň lukman işgäri hem tassyklady.
Içeri işler ministrliginiň bir çeşmesiniň aýtmagyna görä, Aşgabatdan bir komissiýa gelende, Daşoguz aýallar koloniýasynyň başlygy B.Awezmetow häkimiýetleriň göwnünden turmak üçin iň özüne çekiji gyzlary çagyrýar (Daşoguz türmesindäki aýal tussaglary aňladýar). Diňe şeýle hyzmat üçin tussag edilen aýallara tussag edilen ýerlerde iş, gowurajyk kamera, iýmit we ş.m. üpjün edilip bilner. Mundan başga-da, dekabr aýynyň ahyrynda türkmen aýallaryny ýapyk edaralarda sterilizasiýa etmek barada hasabat peýda boldy. Bu, aç-açan diskriminasiýa we türkmen aýal-gyzlarynyň hukuklarynyň gödek bozulmagy!
Hanym Begmedowa, häkimiýetlere garşy çykýan adamlaryň yzygiderli ýenjilýändigini aýdanyňyzda, beýle repressiw hereketleriň maksady näme diýip pikir edýärsiňiz: geçmişden ar almak ýa-da geljegi gorkuzmak - mysal üçin, bu adamlar haçanda türmelerden boşadylanda türmelerde görlen zatlar hakda dymarlarmy?
TB: Ilki bilen rejime garşy adamlary urýarlar. Ýagny, başgaça pikir edýänleri. Türkmenistanda bolup geçýän wakalaryň negatiw taraplaryny görkezmäge synanyşýanlar, konstitusiýanyň hukuklaryny we azatlyklaryny dikeltmäge synanyşýan jenaýatlara garşy göreşmäge synanyşýarlar. Köplenç bu gorkuzmak çäresi bolup, adamlar türmeden çykandan soňra rejime beýle işjeň we aç-açan gürlemezligi üçin. Bir adam bozulmasa we özüni işjeň söweşiji hökmünde görkezen bolsa, elbetde, türmelerdäki ölümler hakda eşidýäris.
Hemme zatdan dynarlar öýdýän. Türkmeniň hukuk goraýjy edaralarynyň işgärleri bir gezek, soňra ýene bir gezek kanuny bozup, soň bolsa öz kanunlaryny bozmaga synanyşýarlar we kanyn bozmalar zynjyr ýaly bir-birine seplenip gidýär. Ýeri gelende aýtsak, bular diňe bir düzgün bozmak däl, eýsem resmi wezipeden peýdalanyp kanuny bozmak. Elbetde, jogapkärçilikden gaty gorkýar we haramzadalyk edip başlaýar. Bu bolsa gar bombasy ýaly güýç görkezýär we tutýar.
Hanym Begmedowa, dürli halkara guramalarynyň öz hasabatlarynda köplenç Özbegistanyň türmelerinde adam hukuklarynyň gödek bozulýandygyny görkezýändigini görýäris - anyk hadysalary atlandyrýarlar, pidalaryň atlaryny görkezýärler we garyndaşlarynyň sözlerine salgylanýarlar. Türkmenistan üçin şeýle maglumatlaryň aýan edilmegi henizem seýrek. Näme üçin? Galyberse-de, getiren maglumatlaryňyzdan çen tutsaňyz, bu respublikada türme diwarlarynyň arkasyndaky kanunlaryň bozulmagy giň ýaýrady ...
TB: Biz öz hereketlerine jgapkär çynlakaý guramalar bilen işlemäge taýýardyrys. Belli bir adam hukuklary guramasy biziň bilen habarlaşsa, anyk faktlary, atlary, materiallary we maglumatlary hödürläp bileris.
Witaliý Wolkow.
Doýçe Welle.
