Türkmen Helsinki gaznasyna jogap berýär: ABŞ-nyň raýaty Leonid Komarowskiý Türkmenistanyň Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň kazyýetden öňki tussaghanasynda bäş aý geçirdi.

Türkmenleriň ýörite tussaghanalarynda saklanýan adamlar üçin sowalnama: suddan öňki tussaghana, türme, koloniýa, lager.

Siziň pikiriňizçe, tussag etmek we kazyýet jogapkärçiligine çekmek nä derejede maksatlydy? Meniň eden hereketlerimiň hiç biri-de türkmen kanunlary we halkara hukugy boýunça jenaýat jogapkärçiligini döretmedi.

Derňew wagtynda we tussaglykda gödeklik, ýenjilmegi, gynamalar? Türkmenistanyň Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň deslapky tussaghanasynda bolanymda, işgärler maňa hemişe gödek çemeleşdiler, ýenjildim we gynaldym. 2002-nji ýylyň 25-nji noýabrynda Nyýazowyň janyna kast etmekde aýyplanýanlaryň hemmesiniň elektrik togunyň urulmagyna sezewar edilendigini, yzygiderli ýenjilýändigini, adamlarda çilimleriň öçürilendigini, gapyrgalarynyň bilkastlaýyn döwülendigini bilýärin. Birnäçe gün ellerinden asdylar we ş.m.

Psihotrop dermanlaryny ulanmak? Maňa üç gezek psihotrop dermanlary sanjym edildi. Boris Şyhmyradowyň we beýleki tussaglaryň hem sanjym edilendigini anyk bilýärin.

Para almak? Türkmenistanyň Baş prokuraturasynyň Baş gözegçilik bölüminiň başlygy Jemal Karaýewa, menden pul talap edip, nagt pul alyp biljekdigi üçin kredit kartoçkalaryny bermäge mejbur etdi. Kazyýetden öňki tussaghananyň işgärleri programmalardan iýmit alýardylar, hyzmatlar üçin pul talap edýärdiler, tussaglara neşe we spirt satýardylar. Kärdeşlerimiň jeza möhletini azaltmak üçin 30 000-den 100 000 dollar aralygynda para alandygyna şaýat boldum.

Aklowjynyň kabul edilmegi? 5 aý azatlykdan mahrum edilen döwürde, men her gün diýen ýaly haýyş bilen ýüz tutsam-da, bir aklowjy bilen bary-ýogy üç gezek habarlaşdym. Aklowjy hem şaýatlar bilen gürleşmek islegime garamazdan, aklawçy bilen ähli duşuşyklar sülçiniň gatnaşmagynda geçirildi.

Duşuşyklar (şertleri, yzygiderlilik, dowamlylyk) ? Duşuşyk ýokdy, düýbünden gadagan.

Egin-eşikleri, dermanlary, iýmitleri geçirmek mümkinçiligi? Geýimleri, dermanlary, azyk önümlerini aýda bir gezek almaga rugsat berildi. ABŞ-nyň ilçihanasy maňa goşmaça dermanlar we kitaplar berdi.

Garyndaşlary bilen telefon arkaly söhbetdeşlik mümkinçiligi? Düýbünden ýok.

Kazyýet işleriňizi beýan ediň, baha beriň? Hiç hili kazyýet işi bolmady, ABŞ-nyň hökümetiniň we halkara adam hukuklary guramalarynyň yzygiderli basyşy netijesinde meni boşatdylar. Kazyýetiň 2002-nji ýylyň 25-nji noýabrynda tussag edilen adama ortaça 1,5 sagat sarp edendigini anyk bilýärin. Duşuşyk otagyna ne garyndaşlar, ne-de ilçihanalaryň wekilleri, ne-de metbugat işgärleri girdi. Boris Şyhmyradow 2002-nji ýylyň 25-nji dekabrynda agşam sagat 5-de tussag edildi, dört gün arakesmeden "ýygnak hatarynda" sorag edildi we 2002-nji ýylyň 30-njy dekabrynda ir sagat 10-da ömürlik türme tussaglygyna höküm edildi. Mundan başga-da, bu kada (ömürlik türme tussaglygy) Jenaýat kodeksine yzygiderli girizildi: jenaýat jogapkärçiligine çekilen pursadynda Jenaýat kodeksinde beýle kada ýokdy. Bu, ömürlik azatlykdan mahrum edilen beýleki dört adama-da degişlidir.

Aşgabat, Türkmenistan Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň suddan öňki tussaghanasy (ýörite edaranyň takyk ady) ? Bu TSSR KGB-nyň öňki içki türmesi.

Türmede näçe adam bar (kadalara görä), (aslynda) ? Bilemok.

Palatanyň meýdany? Takmynan 12 inedördül metr.

3-nji öýjükde näçe adam - kadalara laýyklykda? 3-nji öýjükde - aslynda tussag etmegiň şertleri (hammam, güneşli, düşek bilen üpjün etmek) Vanna otagy tutuş gatda paýlaşylýar, irden we agşam çykarylýar, demir düşek - güneşli, pagtal bilen örtülen düşek, ýassygy we mata ýorgan berýärler. 150 günüň dowamynda ýorgan döşek örtükleri hiç täzelenmedi.

Arassaçylyk, sauna? Hepdede bir gezek saçymy syrmaga rugsat berdiler, hemişe garawul esgeri meni kesdi, aýda iki gezek dyrnak kesmek üçin gaýçy berdiler.

Vanna hepdede bir gezek şenbe güni goýulýar, ýöne gyzgyn suw ýok bolsa, onam geçirýärler. Hammam, suddan öňki tussaghananyň ýerzeminindäki duş kameranyň ähli tussaglaryny çykarýarlar. Garawullar gowy bolsa, eşik ýuwmaga rugsat berilýär.

Lukmançylyk işgärleri tarapyndan barlanyş? Gelenden soň ilkinji günlerde lukman barlaýar. Urulmagy netijesinde ýüze çykan böwrek kolikasy bilen baglanyşykly lukman meni hem barlady. Lukman gowy, örän ünsli we dostlukly aýal. Meniň üçin süýji keseli boýunça geňeşçi çagyrdy. Emma bu beýleki tussaglar üçin adaty zat däl: ABŞ-nyň raýaty hökmünde artykmaçlyklardan peýdalanýardym.

Dermanlaryň bolmagy gaty az. Maňa getirilen dermanlary beýleki tussaglara elmydama geçirýärdim.

Näçe näsag bar, ýokanç keselli näsaglar? Hemmesi diýen ýaly.

Iň ýaýran keseller? Keseller esasan urmak we gynamak bilen baglanyşyklydyr.

Ýokanç keselli näsaglaryň sagdyn tussaglar bilen bilelikde saklanýandyklaryny ýa-da ýokdugyny? Bilemok.

Nahar: günde näçe gezek (adam başyna näçe gram) ? Günde üç gezek: irden, günortan we agşam çöregiň 1/8; irden bir käse gaýnag suw, günortan we ağsam bir susak arpa çorbasy, şenbe güni bolsa bir gezek greçka çorbasy berýär. Çorba - 100 - 150 gram, çörek 100 - 125 gr.

Suw: günde näçe gezek (adam başyna näçe gram) ? Günde üç gezek - adam başyna 200 gram.

Gezelenç: (hepdede näçe gezek) (wagtyň uzynlygy) ? Hepdelik bolmaly, ýöne muny hiç kim synlamaýar. 150 günlük tussaglykda meni üç gezek gezelenje çykardylar.

Ölüm? Kazyýetden öňki tussaghanada ölenleriň bardygyny bilemok, ýöne Baş prokuraturanyň sülçülerinden biri tomusda her gün WTEM-de (Wagtlaýyn tussag ediş merkezinde) 2-3 adamyň ölýändigini aýtdy, sebäbi 40 adam bar, meýdany 12-14 inedördül metr bolan kameradaky adamlara metr we adamlarda ýeterlik howa ýok.

Umuman aýdanyňda, hemmeler biragyzdan Milli Howpsuzlyk Ministrliginiň tussaglykdan öňki tussag ediş merkeziniň Içeri işler ministrliginiň wagtlaýyn tussaghanasy bilen deňeşdirilende kurortdygyny aýtdylar.

Leonid Komarowskiý

Adam hukuklary boýunça Türkmen Helsinki Fondy.