Brýussel, 2016-njy ýylyň 30-njy marty
Mowzuk: ÝB bilen Türkmenistanyň arasyndaky hyzmatdaşlyk we işewürlik şertnamasy
Hormatly Ýewropa Parlamentiniň agzalary!
2016-njy ýylyň 4-nji aprelinde Biz size Daşary işler komiteti tarapyndan ÝB-Türkmenistan Hyzmatdaşlyk we Işewürlik Ylalaşygyna (PCA) garamagyň öňüsyrasynda ýüzlenýäris, Türkmenistan hökümeti Ýewropa Parlamenti tarapyndan kesgitlenen adam hukuklary görkezijilerini ýerine ýetirip başlaýança agzalan şertnamany tassyklamagy yza süýşürmegiňizi haýyş edýäris.
15 ýyl töweregi wagt bäri dünýäniň iň ýapyk we repressiw döwletlerinden biri bolan Türkmenistan bilen ÝB hyzmatdaşlygy we işewürlik şertnamasyna gol çekilmegi adam hukuklarynyň çynlakaý bozulmagy sebäpli yza süýşürildi.
Şunuň bilen baglylykda, Ýewropa Parlamenti 2009-njy ýylyň aprel aýyndaky ÝB-Türkmenistan Söwda Ylalaşygy baradaky kararda Türkmen häkimiýetleriniň Ylalaşygy tassyklamazdan ozal ýerine ýetirmeli adam hukuklary talaplaryny kesgitledi. Bular aşakdakylary öz içine alýar: • ähli syýasy tussaglaryň doly boşadylmagy • raýatlaryň daşary ýurda gitmek we syýahat etmek erkinligine bolan çäklendirmeleri aýyrmak; we • Türkmenistanda hökümete degişli bolmadyk guramalar üçin raýat azatlyklary pudagynda gowulaşmalar.
Ýewropa Parlamentiniň Daşary gatnaşyklar komiteti 2011-nji ýylda bu talaplary berjaý etmegiň zerurdygyny ýene-de bir gezek nygtady we "adam hukuklarynyň goralmagy ÝB bilen ýakyn gatnaşyklaryň hökmany şertidigini" aýtdy. [1]
2012-nji ýyldan bäri Türkmenistanyň hökümeti ÝB-ne görä halkara adam hukuklary ülňüleriniň berjaý edilmegini gowulandyrmaga gönükdirilen birnäçe çäreleri gördi. Şeýle-de bolsa, arzada bellenişi ýaly, häkimiýetler bu möhüm görkezijilere ýetmekde düýpli öňegidişlik gazanyp bilmediler. Türkmen hökümeti köp ýyllaryň dowamynda türmede ýüzden gowrak raýatyň zor bilen ýitirim bolandygyny boýun almakdan ýüz öwürýär we syýasy sebäplere görä raýatlary tussag etmegi we saklamagy etmegi dowam etdirýär. Birnäçe müň raýat, esasanam tussaglaryň garyndaşlary ýa-da sürgün edilen hökümet tankytçylary, gorkuzmak we ýakynlary üçin adalat gözlemeginiň öňüni almak üçin ýurtdan çykmak gadagan edilýär. Garaşsyz adam hukuklary guramalarynyň Türkmenistana girişi ýapyklygyna galýar we hökümetden çakylyk talap eden BMG-nyň azyndan 12 komitetine rugsat berilmedi.
Garaşsyz adam hukuklary guramalary öz işlerini Türkmenistanyň çäginde alyp barmaýarlar. Hökümet metbugat azatlygyny çäklendirýär we soňky bir ýylda emeli hemra çanaklary türkmen raýatlaryny goşmaça maglumat çeşmelerinden üzňeleşdirdi. Bu ýagdaýlaryň hemmesi goşundyda jikme-jik beýan edilýär.
Ýewropa Bileleşiginiň habaryna görä, Ylalaşyk hyzmatdaşlygyň gerimini giňeltmek we gepleşikler üçin täze kanallary açmak arkaly Türkmenistanda adam hukuklarynyň ösdürilmegine goşant goşar. Şuňa meňzeş deliller wagtlaýyn söwda şertnamasynyň tassyklanmagyny esaslandyrmak üçin ulanyldy. Şeýle-de bolsa, arzada aýdylyşy ýaly, Türkmenistan hökümeti adam hukuklarynyň esasy görkezijilerine ýetmek üçin raýatlaryň durmuşyna gönüden-göni täsir edýän anyk çäreleri görmedi. Türkmen häkimiýetleri bu çäreleri indi adam hukuklary babatynda bar bolan gepleşik kanallarynyň, ÝB-niň doly ygtyýarly wekilleriniň saparlary we parlamentara hyzmatdaşlygy çäginde alyp bilerler. Kanallaryň ýoklugy hökman päsgelçilik däl.
Munuň tersine, häkimiýetleriň talaplary ýerine ýetirmek üçin anyk çäreleri görmekden ýüz öwürmegi, gören çäreleriniň hökümetiň türkmen raýatlarynyň durmuşyny hakykatdanam gowulaşdyrmak islemeýänliginden ünsi sowmak synanyşygyndan başga zat däldigini görkezýär. Bu kabul ederliksiz ýagdaýa ähmiýet bermän we Türkmenistanda, Ýewropanyň Daşarky Hereket Gullugynda (EEAS) adam hukuklary özgertmeleri ileri tutmazlyk bilen, Komissiýa we ÝB-ne agza ýurtlar ÝB bilen hyzmatdaşlygyň şertleri barada türkmen häkimiýetlerine garyşyk signallar iberýärler. Ýewropa Bileleşigi Türkmenistan hökümetiniň Ýewropa Bileleşigi bilen gatnaşyklary güýçlendirmekde we şoňa laýyklykda ÝB bilen Türkmenistanyň arasyndaky Hyzmatdaşlyk we Işewürlik şertnamasyna gol çekmekde bähbitli gyzyklanmanyň bardygyny ykrar etdi. Türkmenistan hökümetiniň öňünde Ylalaşygy tassyklamak boýunça mundan beýläkki öňegidişlik, ÝB-niň Türkmenistanda adam hukuklaryna täsir edýän esasy täsirini ýitirmek töwekgelçiligini döredýär.
Ýewropa Parlamentiniň indi ÝB-niň Türkmenistana garşy alyp barýan syýasatynyň özeninde galjakdygyny subut etmek üçin özboluşly bir mümkinçilik bar hyzmatdaş ýurtlar bilen gatnaşyklaryň esasyny düzýän adamzat gymmatlyklary we ýörelgeleri. Bu pursatdan doly peýdalanmak üçin, Mejlis tarapyndan kesgitlenen ugurlarda möhüm özgerişlikler gazanylýança Ylalaşyga gol çekmek kararyny yza süýşürmegiňizi haýyş edýäris.
Bu talaplar goşundyda has jikme-jik görkezilýär:
BMG gynamalar we rehimsiz, adamkärçiliksiz ýa-da mertebäni kemsidýän çemeleşme ýa-da jeza bermek • hökümete degişli bolmadyk we halkara guramalar tarapyndan adam hukuklaryna garaşsyz gözegçilik etmekdäki çäklendirmeleri aýyrmak, garaşsyz adam hukuklary guramalarynyň jezadan gorkman mundan beýläkki işler üçin bellige alynmagyna rugsat beriň we • hemra çanaklaryny sökmegi bes ediň we raýatlara hususy hemra çanaklaryny ulanmaga rugsat beriň. Türkmenistan hökümetini, hakykatdanam, hakyky ýagdaýy bezemek bilen baglanyşykly özgertmeleri üçin höweslendirmeli däl. Häzirki şertlerde Ylalaşygy tassyklamak üçin mundan beýläkki çäre, ygtyýarlyklaryndan hyýanatçylykly peýdalanýan hökümete kapitulýasiýa hökmünde düşündirilip bilner we Mejlisiň abraýyny we adamzady we hukuklary goramakda oňyn güýç hökmünde işiniň netijeliligini şübhe astyna alyp biler. Mejlisiň ÝB-niň Türkmenistana bolan göni ugruny üpjün edendigi baradaky ýazgylary öwgä mynasyp. Goldawyňyza bil baglap bileris we bu meselede siziň ugruňyz üýtgemez diýip tüýs ýürekden umyt edýäris. Repressiýalaryň we sütemleriň pidalary muňa doly mynasyp.
Üns bereniňiz üçin sag bolsun aýdýarys we bu meseleleri mundan beýläk ara alyp maslahatlaşmaga taýýardygymyzy ynandyrýarys.
Adam hukuklary boýunça halkara hyzmatdaşlygy (IPHR)
Adam hukuklary boýunça Türkmenistan başlangyjy (TIHR)
Human Rights Watch (HRW)
Bütin dünýäde hristian raýdaşlygy (CSW)
Adam hukuklary boýunça halkara federasiýa (FIDH)
Demokratiýanyň we adam hukuklarynyň ösüş merkezi, Russiýa
Freedom files, Russiýa
Memorial Adam hukuklary merkezi, Russiýa
Norwegiýanyň Helsinki komiteti
Crude Accountability
"Olaryň diri görkeziň!" kampaniýasy
“Promo LEX” birleşigi, Moldowa
Moskwa Helsinki topary, Russiýa
Helsinki raýatlar ýygnagy - Wanadzor, Ermenistan
Jemgyýet gaznasy Golos Swoboby, Gyrgyzystan
Jemgyýetçilik hökümi gaznasy, Russiýa
Ermenistan Helsinki komiteti
Barys Zwozskau - Belarusyň Adam Hukuklary Öýi, Belarus / Litwa
Bir Duýno, Gyrgyzystan
Adam hukuklary we kanunçylyk boýunça Gazagystan halkara býurosy
SOVA Maglumat we derňew merkezi, Russiýa
ARTICLE 19 (Angliýa)
UNITED for Inter-Cultural Action (Gollandiýa)
Ukrainanyň hukuk goraýjy gözegçiler birleşigi "Public Alternative" (Ukraina)
Harkow sebit gaznasy "Jemgyýetçilik alternatiwasy" (Ukraina)
Raýat azatlyklary merkezi (Ukraina)
Belarus Helsinki komiteti
Strategiki gözlegler üçin sebit merkezi (Azerbaýjan)
Raýat azatlyklary bölümi (Täjigistan)
[1] Ýewropa Parlamentiniň Daşary işler komitetiniň Türkmenistanda adam hukuklary boýunça 20.04.2011-nji ýyldaky metbugat habarnamasy. ÝB bilen has ýakyn gatnaşyklaryň şerti hökmünde adam hukuklarynyň goralmagy.
http://www.europarl.europa.eu/news/en/pressroom/content/20110418IPR18103/html/Turkmenistan-protectinghuman-rights-a-prerequisite-for-closer-ties-with-the-EU
