Ynsan hukuklaryny goraýjylar türkmenbaşynyň mirasdüşerini ruslar hakynda ýatladarlar.
Ynsan hukuklaryny goraýjylar Türkmenistandaky ruslary goldamak üçin Moskwada piket geçirer. Žurnalistler kärdeşleriniň, Russiýanyň raýatlygy bolmadyk syýasy tussaglaryň ykbaly barada-da alada edýärler.
Türkmenistanyň prezidenti Gurbanguly Berdimuhammedowyň Russiýanyň paýtagtyndaky saparyna gabat gelýän sişenbe güni "Adam hukuklary üçin" hereketi Moskwada piket geçirýär. Piketi gurnaýjylar, ilki bilen Daşary işler ministrliginiň ünsüni Russiýanyň raýatlarynyň Türkmenistandaky ýagdaýyna çekmek isleýär.
Azatlyk radiosynda "Adam hukuklary üçin" ähli rus hereketiniň başlygy Lew Ponomarew: "Russiýanyň hökümeti rus raýatlaryny gaz üçin satdy" -diýdi. Ynsan hukuklaryny goraýjy şeýle düşündirýär: "Biz Daşary işler ministrligine rus döwletiniň Türkmenistandaky ruslary gaty gödek, totalitar bolmasada, awtoritar rejime terk edendigini ýatlatmak isleýäris. Uzak wagtlap olaryň ýüzbe-ýüz bolýan meselelerini sanap bilerdik. Olaryň iň ulusy, indi rus raýatlygyndan zor bilen mahrum edilmek. Olara aýdylýar: rus bolsaňyz ýa Russiýa gaýdyp bararsyňyz, ýa-da türkmen raýatlygy kabul ediň. Halkara pasportyny ýitirýärler, Russiýa syýahat edip bilmeýärler we ilçihana hiç zat edenok, aýdasym gelýär. Bu mesele rus häkimiýetlerine mälim, ýöne bu mesele çözülenok. Şeýle hereket Baltika ýurtlarynda bolup geçen bolsa, häkimiýetleriňem, ýazylan watançylarymyzyňam nähili täsir görkezjekdigi äşgärdir. Ýeri gelende aýtsak, ýazylan watançylar näme üçindir dymýarlar. Biz, adam hukuklaryny goraýjylar, piket geçirýäris. Watançylaryň piketleri nirede?."
Lew Ponomarewiň ikinji islegi, Türkmenistanyň öňki prezidenti “Beýik Türkmenbaşy” - Saparmyrat Nyýazowyň mirasy bilen baglanyşykly. Ynsan hukuklaryny goraýjy, 2002-nji ýylda Nyýazowa garşy janyna kast etmekde aýyplanan, Russiýanyň raýaty, Türkmenistanyň öňki Daşary işler ministri Boris Şyhmyradowyň ykbalyny bilmek isleýär. Lew Ponomarewiň sözlerine görä, Şyhmyradowyň Türkmenistanyň Daşary işler ministri bolandygyna garamazdan, ol Russiýanyň raýatydyr. Ponomarewiň pikiriçe, ömürlik tussag edilen Şyhmyradow birnäçe ýyl ozal türkmen häkimiýetleri tarapyndan "bikanun alnyp gaçylypdy".
Şeýle-de bolsa, Boris Şyhmyradowyň syýasy tussag hökmünde kabul edilip bilinjekdigi barada hemmeler razy däl. “Ekstremal” žurnalistika merkeziniň müdiri Oleg Panfilow şeýle düşündirýär: "Boris Şyhmyradowyň adyna bu aýdylana gaty şübheli garaýaryn. Şeýle-de bolsa, ol gaty ýokary derejeli adamdy, we ony agdarlyşykda az hem bolsa, kän hem bolsa işinden aýrylandan soň günäkärländikleri gaty ähtimal. Onuň hakynda Türkmenistandaky syýasy ýagdaýy üýtgetmäge synanyşan adam hökmünde gürleşmek maňa kyn, sebäbi Şyhmyradowyň, Türkmenbaşynyň şahsyýet kultynyň döredilmegi we soň onuň garşy göreşip başlan ähli zadynda goldawy bilen gönüden-göni baglanyşygy bardy."
Has dogrusy, Türkmenistandaky syýasy tussaglary “Azatlyk” radiosynyň türkmen gullugy üçin maglumat iberen erkin žurnalistler diýip atlandyryp bolar, Oleg Panfilowyň pikiriçe, bu adamlar ýurduň içinde bolup geçýän wakalar barada dünýä jemgyýetçiligine habar bermäge synanyşanlygy sebäpli takyk yzarlanýar. "Bu adamlar hakda hiç zat aýdylmaýandygyna gaty gynanýaryn, eger piket geçiriljek bolsa, soň goranmalydygy aýdylýan şertleri döreden öňki resmini däl-de, olary goramaly"- diýip, “Ekstremal” žurnalistika merkeziniň müdüri aýdýar.
Halkara synçylaryň pikiriçe, täze prezident Gurbanguly Berdimuhammedow häkimiýet başyna geleli bäri Türkmenistanda adam hukuklary ýagdaýy düýpgöter üýtgemedi. Syýasy tussaglaryň takyk sany ýa-da geljegi entek belli däl.
Ynsan hukuklaryny goraýjy guramalar Annagurban Amanglyjowy we Sapardurdy Hajyýewi bagyşlamak haýyşy bilen ýurduň ýolbaşçylaryna birnäçe gezek ýüz tutdular. Olar 2006-njy ýylda, Türkmenistan we Nyýazow barada dokumental film taýýarlan Fransiýa-2 telekanaly bilen hyzmatdaşlyk edensoň, ok-däri bikanun saklamakda aýyplanyp, ýedi ýyl azatlykdan mahrum edildi.
Şeýle hem, hukuk goraýjy aktiwistler şol bir işde günäkärlenen "Azatlyk" radiosynyň žurnalisti Ogulsapar Myradowanyň ölüminiň sebäplerini derňemegi başarmadylar - 2006-njy ýylyň sentýabr aýynda türmede aradan çykdy.
Oleg Panfilowyň pikiriçe, türkmen syýasy tussaglaryň asla umydy ýok. “Türkmenistan hiç kimiň düýbünden täsir edip bilmeýän iň izolirlenen ýurdy. Iň esasy zat bolsa Russiýa, sebäbi Russiýa adam hukuklary ýa-da içerki syýasy ýagdaý bilen däl-de, gaz taslamalary bilen gyzyklanýar. Türkmen ýolbaşçylary bilen Günbatar ýurtlarynyň arasynda gepleşikler hem şol bir pozisiýadan alnyp barylýar. Türkmenistan diňe adam hukuklary guramalarynyň ünsüni özüne çekýändigine gorkýaryn, ilkinji nobatda Human Rights Watch we Amnesty International guramasynyň. Döwletler, Türkmenistana diňe bähbitli çig mallara eýe ýurt hökmünde garaýarlar”-diýdi Panfilow.
Leýla Giniatulina.
Радио Свобода
